Τὸν Ἰούνιον εἰς Ἀλεξάνδρειαν ἡ ὁριστικὴ «ἕνωσις»;

Κατὰ τὴν πρόσφατον ἑορτὴν τοῦ Ἁγ. Ἀνδρέου (30.11.2022) εἰς τὸ Φανάρι ἐπεσημάνθη ἀπὸ πολλοὺς ἡ στάσις τοῦ Πατριάρχου Βαρθολομαίου ἔναντι τοῦ Καρδιναλίου (ἀσπασμοί, πολυχρονισμὸς κ.λπ.), ἀλλὰ ἐλάχιστοι ἔδωσαν προσοχὴν εἰς τὰς προβληματικὰς δηλώσεις τοῦ Προκαθημένου τῆς Κωνσταντινουπολίτιδος Ἐκκλησίας. Προσφωνῶν τὴν παπικὴν ἀντιπροσωπίαν ἀνέφερε μεταξὺ ἄλλων τὰ ἀκόλουθα:

«Ὁ διμερὴς θεολογικὸς διάλογος μεταξύ τῆς Ὀρθοδόξου καὶ τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας εἱστιάσθη κατὰ τὰ τελευταῖα δεκαεπτὰ ἔτη εἰς τὸ θέμα τῆς συνοδικότητος. Εἰς τὸ κείμενον τῆς Ραβέννας τοῦ 2007, ἐτονίσθη ὅτι δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ νοηθῆ πρωτεῖον ἄνευ συνοδικότητος οὔτε συνοδικότης ἄνευ τοῦ πρωτείου. Ἐπίσης, ἀνεφέρθη ὅτι ἡ ἄσκησις τοῦ πρωτείου καὶ τῆς συνοδικότητος τελεῖται εἰς τρία διαφορετικὰ ἐπίπεδα: τὸ τοπικόν, τὸ περιφερειακὸν καὶ τὸ παγκόσμιον (οἰκουμενικόν). Αὐτὰ τὰ τρία ἐπίπεδα ἐνετάχθησαν εἰς τὸ κείμενον  Chieti τοῦ ἔτους 2016, τὸ ὁποῖον ἀναφέρεται εἰς τὸ θέμα: «Συνοδικότης καὶ Πρωτεῖον κατὰ τὴν πρώτην χιλιετίαν: Πρὸς μίαν κοινὴν κατανόησιν ἐπ’ ἀγαθῷ τῆς ἑνότητος τῆς Ἐκκλησίας».

Κατὰ τὴν διάρκειαν τῶν τελευταίων ἕξ ἐτῶν, ἡ Μεικτὴ Διεθνὴς Ἐπιτροπὴ ἐπὶ τοῦ Θεολογικοῦ Διαλόγου Ὀρθοδόξου καὶ Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας εἰργάσθη ἐπὶ ἑνὸς κειμένου μὲ τίτλον «Πρωτεῖ­ον καὶ Συνοδικότης κατὰ τὴν δευτέραν χιλιετίαν καὶ σήμερον». Σκοπὸς αὐτοῦ τοῦ κειμένου ἦτο νὰ ἐπιτευχθῆ μία κοινὴ προσέγγισις τῶν δυσ­κολιῶν, αἱ ὁποῖαι ἀνεφύησαν μεταξὺ τῶν δύο Ἐκκλησιῶν κατὰ τὴν δευτέραν χιλιετίαν, καὶ τοῦ πῶς δύνανται αὐταὶ νὰ ὑπερβαθοῦν ἐν τῷ παρόντι, διὰ τῆς ἀναδείξεως μιᾶς «συνοδικωτέρας» Ἐκκλησίας. Προσευχόμεθα καὶ ἐλπίζομεν ὅτι ἡ νέα Ὁλομέλεια τῆς Ἐπιτροπῆς, ἡ ὁποία θὰ συνέλθη εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν τῆς Αἰγύπτου τὸν Ἰούνιον τοῦ ἑπομένου ἔτους ὑπὸ τὴν αἰγίδα τοῦ Μακαριωτάτου Πατριάρχου Ἀλεξανδρείας καὶ πάσης Ἀφρικῆς κυρίου Θεοδώρου, θὰ ὁριστικοποιήση τὸ κείμενον αὐτὸ καὶ τοιουτοτρόπως θὰ συμβάλη εἰς τὴν προώθησιν τῆς ἀποκαταστάσεως τῆς κοινωνίας μεταξὺ τῶν δύο ἀδελφῶν Ἐκκλησιῶν διὰ τῆς καλλιεργείας πνεύματος συν­οδικότητος».

Ὁ Πατριάρχης Βαρθολομαῖ­ος, μὲ ὅσα παρετέθησαν, περιγράφει τὰ τρία χρονικὰ βήματα πρὸς τὴν «ἕνωσιν»: Ραβέννα, Κιέτι, Ἀλεξάνδρεια. Παραλλήλως, περιγράφει τὰ τρία θεολογικὰ βήματα πρὸς τὴν «ἕνωσιν»: α) ἡ συνοδικότης δεσμεύεται ἀπὸ/ὑπόκειται εἰς τὸ «πρωτεῖον», β) τὸ «πρωτεῖον» εἶναι παγκόσμιον, γ) δημιουργία μίας «συνοδικωτέρας» Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία θὰ ἔχη ὑπερβῆ τὰ προβλήματα τῶν ὑφισταμένων «δύο Ἐκκλησιῶν»!

Τὸ (α) καὶ τὸ (β) τυγχάνουν ἤδη γνωστὰ κατὰ τὰ προηγούμενα ἔτη, καθὼς ἀποτελοῦν ἀπόπειραν εἰσαγωγῆς εἰς τὴν Ὀρθοδοξίαν τοῦ «παπικοῦ πρωτείου» μὲ «βελούδινον» τρόπον. Εἰς τί ὅμως συνίσταται τὸ (γ); Ἂν ἡ Ὀρθοδοξία εἶναι ἤδη «συνοδική», πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ καταστῆ περισσότερον συνοδική;

Θὰ ἀπετέλει ὄντως μίαν ἐλπίδα αὐτὴ ἡ φράσις («συνοδικωτέρα»), ἐὰν ἀνεφέρετο εἰς τὴν ἐνεργοποίησιν καὶ συμμετοχὴν κλήρου καὶ λαοῦ εἰς τὰ συνοδικὰ δρώμενα. Ὡστόσον, ἡ συνάφεια τῶν λόγων τοῦ Πατριάρχου Βαρθολομαίου μαρτυρεῖ ὅτι τὸ «συνοδικωτέρα» ἀναφέρεται εἰς τὸ «πρωτεῖον», καθὼς δὲν θέτει ὡς ἀπαράβατον προϋ­πόθεσιν τὴν ἀπόρριψιν τοῦ «παπικοῦ πρωτείου» ἀπὸ τὸν Πάπαν, ἀλλὰ τὴν προώθησιν ὑποτίθεται τῆς συνοδικότητος. Πρέπει νὰ ὑπάρξη «καλλιέργεια πνεύματος συνοδικότητος μεταξὺ τῶν δύο ἀδελφῶν Ἐκκλησιῶν», ἰσχυρίζεται! Ποία συνοδικότητος, διερωτᾶται κανείς, ἂν αὐτὴ δὲν συμπίπτη μὲ τὴν Ὀρθόδοξον, ἐφ’ ὅσον καὶ ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία καλεῖται ἀπὸ τὸν Πατριάρχην Βαρθολομαῖον νὰ καταστῆ «συνοδικωτέρα»;

 

Ἡ σύγκρουσις δύο θεολογιῶν

 

Τὴν ἀπάντησιν εἰς τὸ ἀνωτέρω ἐρώτημα δίδει ὁ «θεωρητικός» τοῦ Φαναρίου, ὁ Μητροπολίτης Περγάμου κ. Σεβ. Ι. Ζηζιούλας, ὁ ὁποῖος ἔχει γράψει πλεῖστα σχετικῶς διὰ τὸ ὑποτιθέμενον «πρωτεῖον» καὶ τὴ συνοδικότητα. Ὁ κ. Ζηζιούλας προσεπάθησε νὰ ἀντιπαρατάξη εἰς τὴν παραδεδομένην ἐκκλησιολογίαν μίαν ἰδικης του ἐμπνεύσεως θεωρίαν, βαπτίζων τὴν μὲν παραδοσιακὴν ὡς σχολαστικὴν ἐνῶ τὴν ἰδικήν του ὡς τὴν ὀρθήν. Ἐνδεικτικὰ ἀναφέρει (Ἔργα: Α΄ Ἐκκλησιολογικὰ Μελετήματα, σ. 805-806 καὶ 809-810):

«Ὁ Καρμίρης, ὅπως ὁ Ἀλιβιζάτος, ὁ Τρεμπέλας καὶ ξεκάθαρα ὁ Μουρατίδης (ὅλοι τους ἔχοντας δεχθεῖ τὴν ἐπίδραση τοῦ Ἀνδρούτσου, ὁ ὁποῖος εἶχε ἐπηρεαστεῖ ἰδιαίτερα ἀπὸ τὸν δυτικὸ σχολαστικισμό), χρησιμοποιεῖ στὴν ἐκκλησιολογία τὴν ἰδέα μίας διάκρισης μεταξὺ τῆς ἀνθρώπινης καὶ τῆς θείας πλευρᾶς τῆς Ἐκκλησίας… Ἡ ἀντίληψη ποὺ ὑποστηρίζεται ἀπὸ τοὺς παραπάνω θεολόγους, ὅτι ὁ ἐπισκοπικὸς θεσμός, ἡ συνοδικότητα κλπ. ὑπάρχει θείῳ δικαίῳ (jure divino), ἀλλὰ δὲν ἰσχύει τὸ ἴδιο καὶ γιὰ τὸ πρωτεῖο, χρειάζεται πολὺ ἐξήγηση, προκειμένου νὰ γίνει ἀποδεκτή.

Ἡ βασικὴ ἀδυναμία τῆς ἄποψης αὐτῆς βρίσκεται στὸ ὅτι φαίνεται νὰ παραβλέπει ἕνα ἁπλὸ καὶ φανερὸ γεγονός, ὅτι ἡ συνοδικότητα δὲν μπορεῖ νὰ ὑπάρξει χωρὶς πρωτεῖο…

Οἱ Φλωρόφκσυ, Μέγιεντορφ καὶ Σμέμαν ἀκολουθοῦν μία διαφορετικὴ θεώρηση. Ἀπὸ τὴν ἄποψη αὐτὴ ὁ κύριος ἐκφραστὴς εἶναι ὁ Σμέμαν, ὁ ὁποῖος ἐξετάζει τὴν ἰδέα τοῦ πρωτείου σὲ ὅλα τὰ ἐπίπεδα, καταλήγοντας ὅτι ἡ ὕψιστη μορφὴ πρωτείου εἶναι τὸ «παγκόσμιο πρωτεῖο»… Τὸ πρωτεῖο γιὰ τὸν Σμέμαν ἀνήκει στὸ εἶναι τῆς Ἐκκλησίας (σὲ ἀντίθεση στὸ σημεῖο αὐτὸ μὲ τὸν Καρμίρη καὶ ἄλλους θεολόγους ποὺ ἀρνοῦνται κάθε jure divino χαρακτήρα γιὰ τὸ πρωτεῖο)».

 

Ἡ Ἁγία Τριὰς ὡς Σύνοδος!

 

Προφανῶς, οὔτε οἱ Ἕλληνες Ἀκαδημαϊκοὶ οὔτε οἱ Ρῶσοι ὁμόλογοί τους ἀποτελοῦν τὰ ἐχέγγυα τῆς πίστεως, ὥστε νὰ οἰκοδομήση ὁ Σεβ. Ζηζιούλας μία ψευδοεκκλησιολογία τοῦ «πρωτείου», καίτοι προβάλλει τὸν π. Ἀλέξανδρον Σμέμαν, ἐπειδὴ συμπλέει μὲ τὰς ἀπόψεις, τὰς ὁποίας θέλει νὰ προωθήση. Ἀποπειρᾶται λοιπὸν ὁ Περγάμου νὰ στηρίξη αὐτὰ εἰς τὴν τριαδολογίαν, ἀναφέρων μεταξὺ ἄλλων εἰς τὰ συγγράμματά του (Συνοδικότητα καὶ Πρωτεῖο, περιοδικὸν «Θεολογία» 86 (2015):

«Πρωτεῖο» ὑπάρχει ἀκόμη καὶ στὴ ζωὴ τῆς Τριάδος, ἐφ’ ὅσον εἶναι ὁ Πατήρ, ἡ «αἰτία» τῶν Τριαδικῶν Προσώπων καθὼς καὶ ὁ Εἷς, τῇ εὐδοκίᾳ τοῦ Ὁποίου πηγάζει κάθε Θεία ἐνέργεια καὶ λειτουργία… Ὁ Κανόνας 34, τῆς συλλογῆς γνωστῆς ὡς «Ἀποστολικοὶ Κανόνες» ὁρίζει δύο συνθῆκες, οἱ ὁποῖες ἐκφράζουν τὴ θεολογικὴ νομιμοποίηση τοῦ συνοδικοῦ συστήματος. Ἡ πρώτη ἀφοροῦσε τὸ πρωτεῖο: σὲ κάθε περιφέρεια ἔπρεπε νὰ ὑπάρχη ἕνας πρῶτος… ἡ δεύτερη συνθήκη ποὺ ὁρίζεται ἀπὸ τὸν Κανόνα 34 τῶν Ἀποστόλων, γιὰ τὸ μητροπολιτικὸ σύστημα εἶναι ὅτι, ὁ πρῶτος δὲν μποροῦσε νὰ ἐνεργῆ δίχως τὴν συγκατάθεση τοῦ λοιποῦ σώματος τῶν ἐπισκόπων τῆς περιφέρειας. Τὸ πρωτεῖο ἐξαρτᾶ­ται ἀπὸ τὴν συνοδικότητα. Ὁ ἕνας ἐξαρτᾶ­ται ἀπὸ τοὺς πολλούς, ἀκριβῶς ὅπως οἱ πολλοὶ ἐξαρτῶνται ἀπὸ τὸν ἕνα… ὅλα ὅσα προβλέπει ὁ κανόνας αὐτός, ἔχουν ὡς ἐπιστέγασμα μία ἀναφορὰ στὴν Ἁγία Τριάδα. Τὸ πρωτεῖο καὶ ἡ συνοδικότης ἐμφανίζονται καὶ πάλι νὰ ἔχουν Τριαδολογικὴ καὶ Χριστολογικὴ βάση.»

Ἀπὸ αὐτὴν τὴν αἱρετίζουσαν θεώρησιν προῆλθον καὶ ὅσα κακόδοξα ὑπεστήριξεν ἐμφανῶς ὁ Πατριάρχης Βαρθολομαῖος εἰς μήνυμά του διὰ τὴν ἔναρξιν ἑνὸς σεμιναρίου εἰς τὴν Ὀρθόδοξον Ἀκαδημίαν Κρήτης (17ης Νοεμβρίου 2016):

«Αὐτὴ εἶναι καὶ ἡ οὐσία τῆς Συνοδικότητος τῆς Ἐκκλησίας ἡμῶν, καθὼς ἡ πηγὴ τῆς ἀρχῆς ταύτης εὑρίσκεται εἰς τὴν σχέσιν τῶν Τριῶν Προσώπων τῆς Παναγίας Τριάδος, τὰ ὁποῖα καὶ ἐνεργοῦν συνοδικῶς εἰς τὸ σχέδιον τῆς σωτηρίας…».

 

Ὁ ἔλεγχος τῆς κακοδοξίας

 

Οἱ Ἁγιορεῖται μοναχοὶ Παΐσιος Καρεώτης καὶ Ἐπιφάνιος Καψαλιώτης εἰς εἰδικὴν ἔκδοσιν τοῦ Ἱ. Κ. Ἁγίων Ἀρχαγγέλων τὸ 2017 (Ὀρθόδοξη κριτικὴ ἐπὶ τοῦ κειμένου Conciliarity and Primacy τοῦ Μητροπολίτου Περγάμου Ἰω. Ζηζιούλα) ἐκονιορτοποίησαν αὐτὴν τὴν κακοδοξίαν, καθὼς οὔτε «πρωτεῖον» ὑφίσταται εἰς τὴν Ἁγίαν Τριάδα οὔτε ἡ Ἁγία Τριὰς εἶναι Σύνοδος! Παραθέτομεν μόνον τὰ ἑξῆς ἐλάχιστα:

«Δὲν ὑπάρχει ἡ ἔννοια τοῦ «ἕνα καὶ τὰ πολλά», ὡς μία μορφὴ ἰδέας ἢ παραδείγματος μέσα στὴν οὐσία τοῦ Ἁγίου Θεοῦ… στηριζόμενος σὲ αὐτὴ [ ἐνν. ὁ Περγάμου] βγάζει τὸ συμπέρασμα, ὅτι ἡ Ἁγία Τριάδα εἶναι μία κοινωνία, εἶναι μία σύνοδος, μὲ πρῶτον τὸν Πατέρα… ἐπειδὴ σύμφωνα μὲ τὰ λεγόμενά του ὁ πρῶτος εἰκονίζει τὸν Πατέρα, καὶ ἐφ’ ὅσον ὁ πρῶτος τῆς ἐπαρχιακῆς συνόδου εἶναι γιὰ νὰ ὑπάρχει ἡ ὁμόνοια, ἀβίαστα συνεπάγεται κατὰ τὴν τριαδικὴ εἰκονολογία τοῦ Ζηζιούλα, ὅτι καὶ ὁ Πατὴρ εἶναι, ἐκ τῶν οὐκ ἄνευ γιὰ νὰ ὑπάρχη ὁμόνοια μέσα στὴν «σύν­οδο» τῆς Ἁγίας Τριάδος… Ἂν γιὰ τὸν Ζηζιούλα καὶ ὅλους τοὺς παπικούς, ἡ ἐκκλησία εἶναι εἰκὼν καὶ ἀντανάκλαση τῆς ζωῆς τῆς «Ἁγ. Τριάδος, τότε κατὰ συνέπεια τὰ πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος «ἐπικοινωνοῦν» κατ’ ἐνέργειαν μόνον καὶ ὄχι καὶ κατ’ οὐσίαν, ὁπότε δὲν ἔχουμε ὁμοούσιον Ἁγίαν Τριάδα… ὁπότε ἔχουμε τρεῖς θεούς»!

 

Ἡ ἐπανεμφάνισις τῆς κακοδοξίας ἀπὸ τὴν Ἐκκλησίαν τῆς Ἑλλάδος

 

Ἀπὸ τὸν Περγάμου καὶ ἔπειτα κυριαρχεῖ μία ἐμμονὴ μὲ τὴν παρουσίασιν τῆς συνοδικότητος ὡς ἀνακλώσας τὰς ἐνδοτριαδικὰς σχέσεις. Ὁ Ἀρχιμ. Ἀμφιλόχιος Μήλτου, γραμματεὺς τῆς Ἱ. Μ. Δημητριάδος καὶ μέλος τῆς Ἀκαδημίας τοῦ Βόλου, πρόκειται νὰ δημοσιεύση σειρὰ ἄρθρων εἰς τὸ ἐπίσημον περιοδικὸν τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος «Ἐφημέριος» σχετικῶς μὲ τὴν συνοδικότητα. Ἤδη εἰς τὸ πρῶτον ἄρθρον παραπέμπει εἰς τὰ λόγια τοῦ π. Ἀλεξάνδρου Σμέμαν (περιοδικὸν «Ἐφημέριος», Νοέμβριος – Δεκέμβριος 2022):

«Ὅπως ἔγραφε ὁ π. Ἀλέξανδρος Σμέμαν: «Πρὶν κατανοήσουμε τὴ θέση καὶ τὴ λειτουργία τῆς συνόδου μέσα στὴν Ἐκκλησία πρέπει νὰ δοῦμε τὴν ἴδια τὴν Ἐκκλησία ὡς μία σύνοδο. Γιατί εἶναι ὄντως μία σύνοδος μὲ τὸ βαθύτερο νόημα αὐτῆς τῆς λέξης, ἐπειδὴ εἶναι κατεξοχὴν ἡ ἀποκάλυψη τῆς Ἁγίας Τριάδος, τοῦ Θεοῦ καὶ τῆς θείας ζωῆς ποὺ ἀποτελεῖ οὐσιαστικὰ μία τέλεια σύνοδο». Ἡ σύνδεση αὐτὴ προϋποθέτει τὴν πατερικὴ θέση ὅτι ἡ Ἐκκλησία εἶναι εἰκόνα τῆς Ἁγίας Τριάδος, φανερώνει δηλαδὴ τὴν ἑνότητα ὡς ἀλληλοπεριχώρηση καὶ κοινωνία προσώπων, κατὰ τὸ πρότυπο τῶν Τριῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος: «ἵνα ὦσιν ἕν καθὼς ἡμεῖς» (Ἰωάν. 17,11)».

Ἡ ἐμμονὴ αὐτὴ τῶν νεωτεριστῶν θεολόγων δύναται νὰ ἐξηγηθῆ μόνον ἐντός τοῦ πλαισίου τῆς προωθήσεως τῆς «ἑνώσεως», καθὼς ἡ Ἐκκλησία δὲν φέρει μόνον τὸ ὄνομα «σύνοδος» ἀλλὰ καὶ πολλὰ ἄλλα, μὲ τὰ ὁποῖα ὅμως δὲν ἀσχολοῦνται ἐπειδή, δὲν ἔχουν σχέσιν μὲ «πρωτεῖον». Ἐνδεικτικὰ ἀναφέρει ὁ Ἰ. Καρμίρης (Δογματικῆς Τμῆμα Ε΄ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησιολογία, σ. 173):

«…ἡ τὲ ἁγία Γραφὴ καὶ οἱ ἱεροὶ Πατέρες, πλὴν τῆς εἰκόνος τοῦ σώματος, ἐχρησιμοποίησαν καὶ πολλὰς ἄλλας εἰκόνας καὶ παρομοιώσεις πρὸς ἐξεικόνισιν τῆς Ἐκκλησίας, οἷον «ὄρος», «οἶκος», «ναός», «οἰκοδομή», «πύργος», «σκηνή», «παράδεισος», «αὐλή», «ποίμνη», «νύμφη», «παρθένος» «ἄμπελος», «γεώργιον», «κιβωτός», «λιμήν», «σύνοδος», «στύλος τῆς οἰκουμένης», «βασίλισσα», «μήτηρ», «Σιῶν», «ἄνω ἢ νέα Ἱερουσαλήμ», «πόλις», «βασιλεία», «νῆσος», «κῆπος», «λυχνία», «δένδρον» κ.λ.π.».

 

Εἰς Ἀλεξάνδρειαν τὸ 2023

 

Ἡ Ἐκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως καὶ ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος δυστυχῶς ἀντὶ νὰ διορθώσουν τὰς παρεκκλίσεις τοῦ συνοδικοῦ συστήματος ἐπιδίδονται εἰς τὴν προβολὴν τῆς κακοδοξίας περὶ τῆς Ἁγίας Τριάδος ὡς Συνόδου, προκειμένου νὰ εἰσαχθῆ «παπικὸν πρωτεῖον» εἰς τὴν Ὀρθοδοξίαν, ὥστε νὰ ὁδηγηθῶμεν εἰς τὴν «ἕνωσιν».

Ἴσως, τελικῶς, ἐπειδὴ δὲν εἰσακούονται αἱ φωναὶ τῶν ὀρθοφρονούντων θεολόγων, καθὼς τὰς θέσεις ἐξουσίας ἔχουν καταλάβει ἄνθρωποι, οἱ ὁποῖοι εἴτε δὲν κατέχουν δογματικὴν καὶ ἀδιαφοροῦν εἴτε ὑπηρετοῦν ἐνσυνείδητα τὸν Οἰκουμενισμόν, ἀπομένει μία λύσις: ἡ ἀντικανονικὴ εἰσβολὴ τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ρωσίας εἰς τὸ Πατριαρχεῖον Ἀλεξανδρείας νὰ ἀποβῆ ἐκεῖνος ὁ κρίσιμος παράγων, ὁ ὁποῖος θὰ ἀποτρέψη τὴν συμφωνίαν, ἡ ὁποία ἑτοιμάζεται μεταξὺ Ὀρθοδόξων καὶ παπικῶν εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν τὸ ἑπόμενον ἔτος.

Ἂς ἀναλογισθῶμεν διατί ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος εἶπε «Κρείττων γὰρ ἐπαινετὸς πόλεμος, εἰρήνης χωριζούσης Θεοῦ» (PG 35, 488) ἀλλὰ καὶ ὁ ἱ. Χρυσόστομος ὑπέμνησε «Ἔστι σχισθῆναι καλῶς. Ἔστι γὰρ καὶ κακὴ ὁμόνοια, ἔστι καὶ καλὴ διαφωνία» (PG 59, 314).

 

Παῦλος Τρακάδας, Θεολόγος