Ἀπό τή συμμετοχή μας
στό 5ο τακτικό Πανελλήνιο Ἐπιστημονικό Συνέδριο
τοῦ Τμήματος Πολιτικῆς Ἐπιστήμης & Διεθνῶν Σχέσεων
τοῦ Πανεπιστημίου Πελοποννήσου

 

(15-17 Δεκεμβρίου 2023, Club Hotel Casino Λουτρακίου Κορινθίας)

 

Μια σημαντική για εμάς ημέρα η σημερινή (Κυριακή 17.12.2023). Συμμετείχαμε ως Εισηγητής στο 5ο τακτικό Πανελλήνιο Επιστημονικό Συνέδριο του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης & Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, το οποίο ολοκλήρωσε σήμερα τις τριήμερες εργασίες του στο Λουτράκι Κορινθίας.

Σήμερα το πρωΐ διεξήχθη η δική μας Συνεδρία από τις 10 π. μ. έως τις 12. Μετά την ολοκλήρωση των πέντε Εισηγήσεων τέθηκαν από το ακροατήριο ερωτήσεις στους Ομιλητές. Ιδιαίτερη τιμή η παρουσία στη Συνεδρία δύο εκλεκτών και αγαπητών Καθηγητών μας από το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, του κ. Βανδώρου και της κ. Μανώλη.

Ήταν μια εξαιρετική εμπειρία. Και από εδώ να εκφράσουμε τη χαρά και την τιμή για τη συμμετοχή μας στη σημαντική αυτή διοργάνωση και τις ευχαριστίες μας προς την Επιστημονική Επιτροπή που μας έδωσε αυτή τη δυνατότητα. Τέλος, εκφράζουμε την αγάπη μας στους πρώην συμφοιτητές μας από το Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου μας που μας παρότρυναν να συμμετάσχουμε.

Ακολουθεί το κείμενο της παρουσιάσεως της Εισηγήσεώς μας, το πλήρες κείμενο της οποίας, αφού κατατεθεί στα Πρακτικά του Συνεδρίου, θα δημοσιευθεί και στο παρόν ιστολόγιο. Υπάρχει και βίντεο της παρουσιάσεως, το οποίο θα αναρτηθεί εντός των προσεχών ημερών στον δίαυλό μας "Διά Λόγου" στο YouTube.

 

Δημ. Ἰ. Κάτσουρας

«ΕΜΠΛΟΚΗ ΚΑΙ ΔΙΑΠΛΟΚΗ
ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ
ΣΤΟ ΟΥΚΡΑΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ
(ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗ ΜΟΣΧΑΣ-ΚΙΕΒΟΥ»

 

Εισήγηση
Δημητρίου Ι. Κάτσουρα,
μπτχ. φ. Θεολ. Σχολής ΕΚΠΑ,
πτ. Θεολογίας ΕΚΠΑ, πτ. Πολιτ. Επιστήμης & Διεθνών Σχέσεων Παν/μίου Πελοποννήσου

1.       ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΟΣΧΑΣ - ΚΙΕΒΟΥ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΟΥΚΡΑΝΙΑΣ

Το Ουκρανικό ζήτημα έγινε ευρύτερα θέμα προς συζήτηση τελευταία, κυρίως εξαιτίας της στρατιωτικής εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία τον περασμένο Φεβρουάριο (2022). Ουσιαστικά πρόκειται για μία αναμενόμενα δύσκολη σχέση  Μόσχας (Ρωσίας) και Κιέβου (Ουκρανίας) που, πέραν της βεβαρυμένης "προϊστορίας" της, προέκυψε κυρίως μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, την αποκοπή της Ουκρανίας (πρώην Σοβιετικής Δημοκρατίας) και τη δημιουργία του ανεξάρτητου Ουκρανικού Κράτους[i]  το 1991. Η αντιπαράθεση προκλήθηκε κυρίως από τη σταδιακή αποξένωση της Ουκρανίας, υπό τη νέα διακυβέρνησή της, από τη Ρωσία και τον προσανατολισμό του Ουκρανικού Κράτους προς τη Δύση, αλλά και την προοπτική ένταξής της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ακόμη και τη συνεργασία της με τον αμυντικό στρατιωτικό σχηματισμό του ΝΑΤΟ. Η Ρωσία επικαλούμενη διώξεις του ρωσόφωνου πληθυσμού[ii]  της χώρας και θεωρούσα απειλή την προοπτική επέκταση της ΝΑΤΟϊκής παρουσίας μέχρι τα σύνορα της επικράτειάς της, μάλιστα παρά τις σχετικές συμφωνίες/δεσμεύσεις για αποφυγή τέτοιων επιλογών από το Ουκρανικό Κράτος, κλιμάκωσε την αντιπαράθεση και την μετέφερε σε όλα τα πεδία. Μια ιδιαίτερη, αλλά όχι μεμονωμένη ή αμελητέα σε επίδραση και συνέπειες, πτυχή και παράμετρος της αντιπαράθεσης Μόσχας και Κιέβου είναι και το παράλληλα δημιουργημένο εκκλησιαστικό ζήτημα από τη συγκρότηση μιας νέας "Εκκλησίας" στην Ουκρανία, με την πρωτοβουλία και συνδρομή του Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης και των υποστηρικτών του. Αυτής της παραμέτρου οι διαστάσεις φαίνονται να είναι σημαντικές, ιδιαιτέρως όταν διαπιστώνεται (και) σε αυτό το πεδίο, η εμπλοκή και διαπλοκή, πέραν των αντιπαρατιθέμενων Κρατών και Εκκλησιών, και "τρίτων" πολιτικών δυνάμεων και παραγόντων, επιβεβαιώνοντας μία διευρυμένη διαπλοκή και αλληλεπίδραση πολιτικής και θρησκευτικής εξουσίας.

2.       ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΟΣΧΑΣ - ΚΙΕΒΟΥ ΣΤΟ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟ ΠΕΔΙΟ. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ  ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ 

Οι σχέσεις Μόσχας - Κιέβου στο εκκλησιαστικό πεδίο, αντίστοιχα με τις πολιτικές, υπήρξαν και αυτές σχέσεις με πολλές διαφοροποιήσεις και διακυμάνσεις. Η ιστορία τους είναι μεγάλη και όχι τόσο απλή. Σημασία πάντως έχει και πρέπει να επισημανθεί ότι το Κίεβο ως ιστορικός χώρος κατέχει μεγάλη και σημαντική θέση στην ιστορία του Ρωσικού λαού, αφού εκεί αναγεννήθηκε ο τελευταίος ως Χριστιανικός πλέον λαός, μετά την καθοριστική επιλογή των ιστορικών ηγετών του και του ίδιου του λαού να ασπασθούν τον Χριστιανισμό, με τη μεσολάβηση και βοήθεια της Κωνσταντινούπολης ως ηγέτιδας δύναμης στον γνωστό τότε κόσμο σε πνευματικό, πολιτικό, στρατιωτικό και πολιτιστικό επίπεδο.

Δεν πρέπει να λησμονείται ότι το Κίεβο είναι για τον "Ρωσισμό" ότι η Κωνσταντινούπολη για τη Ρωμιοσύνη και τον Ελληνισμό εκείνης της περιόδου. Στα νερά του Δνείπερου ποταμού που διατρέχει ολόκληρη την Ουκρανία και διασχίζει το Κίεβο βαπτίστηκαν, από τους Βυζαντινούς, ως χριστιανοί οι Ρώσοι, με πρώτους τους Βασιλείς τους, Βλαδίμηρο και Όλγα, το 988 μ. Χ.

Μια βασική κανονική Αρχή του Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου αναφέρει ότι τα εκκλησιαστικά πράγματα, όσον αφορά τις γεωγραφικές δικαιοδοσίες και τα κέντρα των διοικήσεων, συμμεταβάλονται ανάλογα με τις πολιτικές, δηλαδή τις εκάστοτε κρατικές αλλαγές, διαμορφώσεις και τροποποιήσεις[iii]. Και ως εκ τούτου οι ποικίλες κατά καιρούς διαφοροποιήσεις σε πολιτικό και κρατικό επίπεδο επηρέασαν και τις σχέσεις Μόσχας και Κιέβου.

Αρχικά το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, το επονομαζόμενο και Οικουμενικό, λόγω της ιεραρχικής του τιμής και προβαδίσματος που προέρχεται από την αξία και τιμή της ιστορικής έδρας του που ήταν κέντρο της λεγομένης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, δηλαδή της Κωνσταντινούπολης, έδωσε, βάσει της σχετικής δικαιοδοσίας του, την αναγνώριση, τιμή και αξία στην πρώην εκκλησιαστική επαρχία του (μέχρι τον 16ο αιώνα), την Ρωσία, ώστε να είναι πλέον ανεξάρτητο Πατριαρχείο.

Σε αυτό συμφώνησαν και τα υπόλοιπα πρεσβυγενή Πατριαρχεία της Ανατολής, επί Πατριάρχου Κωνσταντινούπολης Ιερεμίου του Β΄ του Τρανού, κατά τον 16ο αιώνα[iv], και το Κίεβο, που υπήρχε πάντα μια σπουδαία και αρχικά μάλλον η κύρια για τη Ρωσία εκκλησιαστική έδρα, θα βρεθεί πλέον, για ευνόητους γεωγραφικούς και ιστορικούς λόγους, στην ιεραρχικά ανώτερη αυτής πλέον εκκλησιαστική δικαιοδοσία και εξουσία της Μόσχας[v]   (Πατριαρχείο Μόσχας και "πασών των Ρωσσιών").

Ωστόσο, τόσο οι αντικειμενικές πολιτικές μεταβολές που μεσολάβησαν και που δικαιολογημένα, όπως προελέχθη, μέχρις ενός βαθμού επηρεάζουν, σε επίπεδο χωρικών διαμορφώσεων, τις εκκλησιαστικές δικαιοδοσίες, όσο και η επιδείνωση των σχέσεων μεταξύ Ουκρανικού και Ρωσικού Κράτους, κυρίως μετά τη στροφή του πρώτου, όπως θα λέγαμε σχηματικά, πρός τη Δύση, άρχισαν να επιδρούν και στις σχέσεις Μόσχας-Κιέβου σε εκκλησιαστικό επίπεδο.

Ετσι, τη δεκαετία του 1990, η Μητρόπολη Κιέβου άρχισε να ενδιαφέρεται περισσότερο, με τη στήριξη αν όχι και παρότρυνση των Αρχών του νέου Κράτους - παρότρυνση που γινόταν όλο και πιο έντονη, έως καθοδηγητική όσο οι σχέσεις Ρωσίας-Ουκρανίας αντιμετώπιζαν δυσκολίες - για τη σταδιακή ανεξαρτητοποίησή της από το Πατριαρχείο Μόσχας  και για την προοπτική αποκτήσεως καθεστώτος αυτοκεφαλίας, υποβάλλοντας σχετικά αιτήματα, χωρίς όμως θετική ανταπόκριση.

Το Πατριαρχείο Μόσχας έχει και αυτό μακρά ιστορία και "παράδοση" επιδράσεων και έξωθεν παρεμβάσεων στο έργο και τις αποφάσεις του, κυρίως όταν δεν αφορούν αμιγώς πνευματικά και θεολογικά ζητήματα. Ιστορία που έφθασε την περίοδο της Σοβιετικής Ένωσης ώστε το πανίσχυρο τότε κομμουνιστικό Κόμμα, ως ουσιαστική Κρατική Αρχή, να εναλλάσσει την τακτική του από τον διωγμό της Εκκλησίας και του θρησκευτικού φαινομένου στην πλήρη χειραγώγηση της Ιεραρχίας της και χρησιμοποίησή της στο πλαίσιο των πολιτικών και κρατικών σκοπών και στόχων του.

Η τακτική των παρεμβάσεων συνεχίστηκε και στό νέο ιστορικό πλαίσιο μεταξύ της μετασοβιετικής Ρωσίας και της ανεξάρτητης Ουκρανίας, με το Κρεμλίνο από τη μία να μην θέλει το Πατριαρχείο Μόσχας να παραχωρήσει αυτονομία στη Μητρόπολη του Κιέβου, κάτι βεβαίως που και το ίδιο (το Πατριαρχείο) δεν επιθυμούσε, κινούμενο στο χώρο της θεωρίας του "Ρωσικού κόσμου" (θρησκευτικός εθνικισμός)  και της Μόσχας ως "τρίτης Ρώμης" (μετά την Κωνσταντινούπολη που μειονεκτεί, κατά τη θεωρία αυτή, ευρισκόμενη σε μη χριστιανικό Κράτος)[vi]   να κυριαρχεί σε ολόκληρο τον ορθόδοξο κόσμο, κρατώντας προφανώς τίς μεγάλες επαρχίες της δικαιοδοσίας της υπό τον πλήρη εκκλησιαστικό και κατ' επέκταση Ρωσικό έλεγχο.

Μέσα στο ανωτέρω κλίμα και πλαίσιο η Μητρόπολη του Κιέβου, έχοντας υπό τη δικαιοδοσία της ολόκληρο τον ορθόδοξο πληθυσμό της Ουκρανίας, ανερχόμενο σε πολλά εκατομμύρια, διασπάστηκε σε επίπεδο διοικήσεως (Ιεραρχίας) με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί εκκλησιαστικό σχίσμα. Η μια πλευρά του, η μάλλον πολυπληθέστερη σε ποίμνιο, παρέμεινε υπάκουη και συνδεδεμένη με το Πατριαρχείο Μόσχας, ενώ η άλλη αυτοανακηρύχθηκε αυτόνομη και ανεξάρτητη, μέχρι σημείου να αυτο-αναγορευθεί ο επικεφαλής της σε "Πατριάρχη Κιέβου και πάσης Ουκρανίας", προκαλώντας την κανονική εκκλησιαστική καταδίκη του Πατριαρχείου Μόσχας στο οποίο κανονικά το Κίεβο υπαγόταν.

Σε αυτό το σημείο των εξελίξεων δίνει το παρών το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, στο οποίο είναι γεγονός ότι απευθύνθηκε η καταδικασμένη από το Πατριαρχείο Μόσχας πλευρά. Το πρώτο, με επίκληση του δικαιώματός του να δέχεται προσφυγές και να ανακρίνει εκκλησιαστικές υποθέσεις άλλων δικαιοδοσιών σε ανώτερο βαθμό ("ΕΚΚΛΗΤΟ"), το οποίο αμφισβητείται από ορισμένους όσον αφορά στο πλαίσιο, τα όρια και το δικαιοδοσιακό εύρος του, αποφασίζει να αποκαταστήσει στην κανονικότητα τους καταδικασμένους (11-10-2018).  Περιφρονεί  έτσι τις σχετικές τελεσίδικες κανονικές Αποφάσεις του Πατριαρχείου Μόσχας και δίνει εντολή να γίνει "ένωση" των διϊσταμένων, αλλά και αναγνωρίζει, παρά την ύπαρξη κανονικού Μητροπολίτη Κιέβου, νέο επικεφαλής, ανταποκρινόμενη ακόμη και σε παραχώρηση Αυτοκεφαλίας (6-1-2019) στην Εκκλησία της Ουκρανίας, με τον νεο-αναδειχθέντα Μητροπολίτη Κιέβου ως νέο Προκαθήμενο. 

[ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Σε αυτό το σημείο κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί και επισημανθεί ότι στη μεταβολή της στάσεως του Οικουμενικού Πατριαρχείου, από την επιφυλακτικότητα της μη ενεργού αναμίξεως στο εκκλησιαστικό Ουκρανικό ζήτημα (σχέση Μόσχας - Κιέβου) σε μία δυναμική παρέμβαση κρίσεως και σχετικής αποφάσεως, συνέβαλε καταλυτικά η απρόσμενη και σαφῶς ανεπιθύμητη για το Φανάρι και προσβλητική για την πρωτοβουλία του Οικουμενικοῦ Πατριάρχου αποχή (απουσία) του Πατριαρχείου Μόσχας από την σύγκληση της επί σχεδόν μία ενενηκονταετία προετοιμαζομένης και αναμενομένης "Αγίας & Μεγάλης Συνόδου" της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Η τελευταία, πραγματοποιήθηκε τελικώς τον Ιούνιο του 2016 στο Κολυμπάρι Χανίων Κρήτης, δεχθείσα όμως πλήγμα όσον αφορά τον πανορθόδοξο χαρακτήρα της, εκ της αποχής συνολικώς τεσσάρων[vii]  εκ των δεκατεσσάρων ανά τον κόσμο τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών.]

Εδώ, όμως, ξεκίνησαν νέα μεγάλα και ήδη ακανθώδη προβλήματα, με πολύ σοβαρές και απρόβλεπτες ακόμη συνέπειες και προεκτάσεις που απειλούν την ενότητα των ανά τον κόσμο Ορθοδόξων Εκκλησιών! Αυτό το επιβεβαιώνουν τα εξής γεγονότα: α) Εξαιτίας της αποκαταστάσεως και αναγνωρίσεως υπό του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως των τελεσιδίκως καταδικασμένων από το Πατριαρχείο Μόσχας πρώην Κληρικών (καθαιρεθέντων και αφορισθέντων), καθώς και άλλων φερομένων ως κληρικών, κατηγορουμένων όμως ως "αυτοχειροτονήτων" ή "αχειροτονήτων", και της αναγνωρίσεως νέου Μητροπολίτου Κιέβου, αντί του υπάρχοντος και αναγνωρισμένου πανορθοδόξως και της παραχωρήσεως Αυτοκεφαλίας στην Εκκλησία της Ουκρανίας, το Πατριαρχείο Μόσχας διέκοψε την εκκλησιαστική κοινωνία με το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως κατηγορώντας το τελευταίο ότι ενήργησε αντικανονικά και καθ' υπόδειξη πολιτικών παραγόντων και συγκεκριμένα του Ουκρανού (πρώην) Προέδρου Ποροσένκο και των Η.Π.Α., β) Δημιουργήθηκε διχασμός και διάσπαση στην ενότητα και εκκλησιαστική κοινωνία των ανά τον κόσμο τοπικών Ορθοδοξων Εκκλησιών, με τις μεν να αναγνωρίζουν τις Αποφάσεις του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και τις δε να συμμερίζονται τη θέση του Πατριαρχείου Μόσχας. Συγκεκριμένα επί συνόλου δεκατεσσάρων (14) τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών (Πατριαρχεία και Αυτοκέφαλες Εκκλησίες) οι 10 τάσσονται "κατά" του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και τέσσερεις (4) "κατά" του Πατριαρχείου Μόσχας! Τώρα πλέον στο Ουκρανικό Κράτος υφίστανται δύο "Ορθόδοξες Εκκλησίες" (όπερ αντικανονικό, κατά το Εκκλησιαστικό και Κανονικό Δίκαιο), μία η οποία αναγνωρίζεται ως η μόνη κανονική από το Πατριαρχείο Μόσχας καί μια που είναι αναγνωρισμένη από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως ως Αυτοκέφαλη και την οποία υποστηρίζει το Ουκρανικό Κράτος ως συνέχεια της ανέκαθεν Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ουκρανίας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται από πλευράς νομιμοποιήσεως, παροχών και σχέσεων με την επίσημη Πολιτεία.

3.       Η ΣΤΑΣΗ ΚΑΙ Η ΕΜΠΛΟΚΗ ΚΙΕΒΟΥ, ΚΡΕΜΛΙΝΟΥ ΚΑΙ ΗΠΑ ΣΤΙΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΟΥΚΡΑΝΙΑ

Όσο και αν τα ανωτέρω φαίνεται να αφορούν μόνο τον εκκλησιαστικό χώρο, εντούτοις η κάθε άλλο παρά διακριτική ανάμιξη των πολιτικών παραγόντων σε αυτές τις εξελίξεις επιβεβαιώνει ότι πολιτική και θρησκευτική (εκκλησιαστική) εξουσία εμπλέκονται και διαπλέκονται σε τέτοιο βαθμό ώστε να μπορεί να μιλάει κανείς για συγκοινωνούντα δοχεία.

Οι επικριτές του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, το οποίο είναι γνωστό ότι υποστηρίζεται σταθερά και διαχρονικά από τις Η.Π.Α. και διατηρεί καλές σχέσεις με την Αμερικανική Κυβέρνηση, το κατηγορούν για προώθηση των θέσεων και απόψεών τους στο συγκεκριμένο ζήτημα. Επικαλούνται δε σειρά επαφών και συζητήσεων μετά δηλώσεων για το ζήτημα που έγιναν από υψηλούς αξιωματούχους των ΗΠΑ[viii]   στις επαφές τους τόσο με τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο, όσο και με υψηλόβαθμους Κληρικούς και τον ίδιο τον νέο Προκαθήμενο κ. Επιφάνιο Ντουμένκο[ix]   που τέθηκε επικεφαλής της νέας Εκκλησίας στην Ουκρανία.

Εξάλλου, οι Πρόεδροι της Ουκρανίας, πρώην και νυν, είχαν ενεργό ανάμιξη στις εξελίξεις είτε μεταφέροντας προσωπικώς στην Κωνσταντινούπολη και στον Οικουμενικό Πατριάρχη αιτήματα του Κοινοβουλίου και της Κυβερνήσεώς τους για αναγνώριση από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως της Αυτοκεφαλίας της νέας Εκκλησίας της Ουκρανίας, είτε προωθώντας με σπουδή πρός ψήφιση τα απαιτούμενα για την αναγνώριση και νομιμοποίηση του νέου εκκλησιαστικού σχήματος στην Ουκρανία.

Από την άλλη πλευρά το Κρεμλίνο δεν δίστασε όχι μόνο παρασκηνιακά, αλλά και ευθέως να κατηγορήσει και επικρίνει τις ΗΠΑ και το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως για αντιθεσμική στάση και ανάμιξη σε ζητήματα της δικαιοδοσίας του Πατριαρχείου Μόσχας και προώθηση των συμφερόντων και σχεδιασμών της Δύσης σε βάρος της Ρωσίας.

Ιδιαίτερη σημασία έχει ακόμη και η χρονική συγκυρία των παράλληλων ή και συγχρόνων καταιγιστικών εξελίξεων στις σχέσεις Ουκρανίας και Ρωσίας, τόσο στο πολιτικό όσο και στο εκκλησιαστικό πεδίο, η οποία έκανε ακόμη πιο εμφανή την αλληλεπίδραση και εμπλοκή όλων των παραγόντων, σε βαθμό που να είναι δυσδιάκριτη η αλληλουχία στη σειρά και διαδοχή "αιτίας" και "αιτιατού" στο πλήθος των ενεργειών και προκλήσεων που έλαβαν χώρα. Τέλος, περί των εκκλησιαστικών εξελίξεων στην Ουκρανία αξίζει να σημειωθεί ότι, παρότι πρόκειται για παραδοσιακά ορθόδοξη χώρα, δεν έκρυψαν το ενδιαφέρον τους για τις εξελίξεις στα εκκλησιαστικά της πράγματα τόσο το Βατικανό, όσο και η Ουνιτική κοινότητα της χώρας (κοινότητα που αναγνωρίζει ως πνευματικό ηγέτη της τον Πάπα, αλλά διατηρεί τα εξωτερικά γνωρίσματα των ορθοδόξων) που επέλεξαν και αποδέχθηκαν την προσέγγιση με τη νέα Εκκλησία που δημιούργησε και αναγνώρισε το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. 

4.       ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΟΥΚΡΑΝΙΚΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΛΗΛΕΠΊΔΡΑΣΗ  ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΚΑΙ  ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ 

Ήδη έγινε ανωτέρω αναφορά στις συνέπειες και επιπτώσεις στις διεκκλησιαστικές σχέσεις όλων των ορθοδόξων χωρών και λαών, από τη στάση τους έναντι των δύο και εν συνεχεία τριών πρωταρχικώς εμπλεκομένων (Μόσχας-Κιέβου-Κωνσταντινουπόλεως), αλλά και μεταξύ τους (των λοιπών χωρών και λαών), λόγῳ των εξελίξεων στο εκκλησιαστικό ζήτημα της Ουκρανίας.

Αυτή την περίοδο εξακολουθεί να υπάρχει το άτυπο σχίσμα μεταξύ Μόσχας και Κωνσταντινουπόλεως, μέ τις θέσεις της πρώτης να (συνεχίζουν να) συντάσσονται συνολικά δέκα (10) από τις δεκατέσσερεις (14) τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες (Πατριαρχεία και Αυτοκέφαλες Εκκλησίες) ανά τον κόσμο και κατά συνέπεια η συντριπτική πλειοψηφία του ορθοδόξου ποιμνίου ανά την υφήλιο.

Ειδικότερα, η Μόσχα (το Πατριαρχείο της) μετά την συμπαράταξη του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας (μιας εκ των τεσσάρων τοπικών Εκκλησιών που αναγνωρίζουν τη νέα Εκκλησία της Ουκρανίας) με το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, αποφάσιε τη διακοπή κοινωνίας και με αυτό και προχώρησε στην ίδρυση Πατριαρχικής Εξαρχίας[x]   στο έδαφος της δικαιοδοσίας του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας, την αχανή Αφρικανική Ήπειρο, κάνοντας δεκτούς στη δικαιοδοσία της δεκάδες Κληρικούς του τελευταίου, στην οποία μέχρι τώρα η Ρωσία και η Εκκλησία της δεν είχε ιδιαίτερη πρόσβαση και δραστηριότητα. 

Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η περίπτωση της Αυτοκεφάλου και ιστορικά αρχαιότερης, ανά τον κόσμο, Αυτοκεφάλου Ορθοδόξου Εκκλησίας, της Εκκλησίας της Κύπρου, της οποίας ο μεν Προκαθήμενός της τάσσεται υπέρ των θέσεων του Κωνσταντινουπόλεως, οι δε επίδοξοι και επικρατέστεροι διάδοχοί του (επειδή εκείνος ασθενεί βαριά) έχουν δηλώσει την υποστήριξή τους στην Ουκρανική Εκκλησία την οποία αναγνωρίζει το Πατριαρχείο της Μόσχας. Είναι δε χαρακτηριστικό το σχόλιο που έκανε τελευταία ο γνωστός Διεθνολόγος Καθηγητής κ. Δημήτρης Καιρίδης συνδέοντας την αλλαγή στάσης όσον αφορά την άρση του εμπάργκο όπλων στην Κύπρο εκ μέρους των Η.Π.Α. (και) με την επικείμενη ανάδειξη νέου Προκαθημένου στο Νησί και τις θέσεις των πιθανών διαδόχων του στο Ουκρανικό! [ Σημείωση: Ο εν λόγω Προκαθήμενος απεβίωσε προσφάτως, ο δε εκλεγείς διάδοχός του, κ. Γεώργιος, συνεχίζει την γραμμή και τη στάση του προκατόχου του στο συγκεκριμένο θέμα.]

Ακόμη, στην Ελλάδα η στάση της Ελλαδικής Εκκλησίας υπέρ της θέσεως του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο Ουκρανικό εκκλησιαστικό ζήτημα (Οκτώβριος 2019)[xi] προκάλεσε τα αρνητικά σχόλια και την επίκριση του Πατριαρχείου Μόσχας και του Κρεμλίνου, ενώ σε καθαρά πρακτικό και οικονομικό επίπεδο είχε δυσμενείς επιπτώσεις, αφού σε συμφωνία Κράτος και Εκκλησία στη Ρωσία ουσιαστικά αποθάρρυναν και απαγόρευσαν αντιστοίχως στους Ρώσους την επιλογή της χώρας μας ως τουριστικού και προσκυνηματικού προορισμού!

Τέλος, όσον αφορά στις επιπτώσεις και αλληλεπιδράσεις του εκκλησιαστικού στο πολιτικό πεδίο και αντιστρόφως με αφορμή το Ουκρανικό (κυρίως την εκκλησιαστική του διάσταση) φαίνεται ότι δεν είναι άσχετες και οι ανάλογες εξελίξεις στο σχετικό ζήτημα της Εκκλησίας των Σκοπίων, αλλά και στο Μαυροβούνιο. Όσον αφορά στά Σκόπια, η εκεί επί δεκαετίες σχισματική τοπική Εκκλησία επιδίωξε να προκαλέσει και γι' αυτήν την παρέμβαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου, προκειμένου να επανέλθει στην εκκλησιαστική κοινωνία των υπολοίπων Ορθοδόξων Εκκλησίων, αλλά και να πετύχει την αναγνώρισή της ως Αυτοκεφάλου, μιας και ο χώρος της δικαιοδοσίας της απέκτησε κρατική υπόσταση και τη διεθνή αναγνώρισή της. Και εδώ οι πολιτικοί παράγοντες αναμίχθηκαν και εμφανώς υποστήριξαν αυτές τις εξελίξεις με προσωπική συμμετοχή, παραστάσεις και σχετικές δηλώσεις τους, τίς οποίες όμως τελικά ανέτρεψε όσον αφορά την παρέμβαση του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως η ταχύτατη αντίδραση του φιλορωσικού Πατριαρχείου Σερβίας που θέλησε δια του νέου Πατριάρχου του, κ. Πορφυρίου, να πάρει αυτό την πρωτοβουλία των κινήσεων και όχι μόνο να σπεύσει να δεχθεί σε κοινωνία την Εκκλησία των Σκοπίων, που το ίδιο είχε αποκόψει ως σχισματική, αλλά και να της προσφέρει την αναγνώρισή της ως Αυτοκεφάλου!

Όσον αφορά στο Μαυροβούνιο οι εκεί πολιτικοί παράγοντες, χωρίς τη συμφωνία της τοπικής Ορθόδοξης Μητροπόλεως, η οποία εξαρτάται από το Σερβικό Πατριαρχείο, επεδίωξαν και επιδιώκουν την αυτονόμηση της τοπικής Ορθόδοξης Εκκλησίας αυτής της χώρας, η οποία επίσης σχετικά πρόσφατα και μετά τη διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας και την αποκοπή της από την ενότητα με τη Σερβία απέκτησε διεθνώς αναγνωρισμένη κρατική οντότητα. 

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 

Η σοβούσα αντιπαράθεση Μόσχας και Κιέβου, η οποία ατυχώς έχει εξελιχθεί σε πολεμική σύρραξη μετά την πρόσφατη εισβολή (Φεβρουάριος 2022) των Ρωσικών στρατευμάτων στα Ουκρανικά εδάφη, με οποιαδήποτε αιτιολογία, δικαιολογία ή πρόφαση κι αν έγινε αυτή, εξεταζόμενη ευρύτερα και σε όλες τις διαστάσεις και πτυχές της, επιβεβαιώνει (και) την εμπλοκή αλλά και τον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραματίζει η θρησκευτική και εν προκειμένω εκκλησιαστική εξουσία σε διαπλοκή με την πολιτική (εξουσία) για τις εξελίξεις που σχετίζονται με την τύχη ενός σχετικά νεοπαγούς Κράτους που βαδίζει προς την ολοκλήρωση και παγίωση της θέσης του, τη διαμόρφωση των συμμαχιών του και της προοπτικής του, στην ευρύτερη περιοχή και τον κόσμο.

Η θρησκεία (ή, αναλόγως, η Εκκλησία), όπως και η γλώσσα και ο ταυτοτικός προσδιορισμός ενός λαού, είχαν "λόγο" στην εθνογένεση λαών και σήμερα εξακολουθούν να αποτελούν σημαντικές παραμέτρους (ιδιαίτερα στον χώρο της Ανατολής), αλλά συνάμα (αποτελούν) και "μέσα" που πολλές φορές επικαλούνται οι δρώντες  και τα οποία "εργαλειοποιούνται" κατάλληλα - για να χρησιμοποιήσουμε μια συχνά τελευταία αναφερόμενη λέξη και έννοια - προκειμένου να εξυπηρετηθούν αναλόγως τα κρατικά, εθνικά ή πολιτικά συμφέροντα υπέρ και κατά του ενός ή του άλλου δρώντος στις αντιπαραθέσεις και συγκρούσεις τους.

Καλό θα ήταν να είναι διακριτοί οι ρόλοι και να γίνονται σεβαστά τα όρια και οι αρμοδιότητες κάθε εξουσίας ή θεσμού, αντί δε να "χρησιμοποιούνται" στις αντιπαραθέσεις, είναι προτιμότερο και επωφελέστερο να συμβάλλουν, όταν και εφ' όσον μπορούν στην επίλυση των προβλημάτων που δημιουργούνται, ιδιαιτέρως όταν επαγγέλονται την ειρήνη, τη δικαιοσύνη και τη συμφιλίωση ανθρώπων και λαών.

 

---

[i] https://m.naftemporiki.gr/story/1832223?

[ii] https://web.archive.org/web/20120331125914/http://2001.ukrcensus.gov.ua//eng/results/general/language/#

[iii] "Τα εκκλησιαστικά και μάλιστα γε τα περί των ενοριών δίκαια (δηλαδή ορίων διοικήσεως), ταις πολιτικαίς επικρατείαις και διοικήσεσι συμμεταβάλεσθαι είωθε", Μέγας Φώτιος, καί "Ει δε και τις εκ βασιλικής εξουσίας εκαινίσθη πόλις, ει αύθις καινισθείη, τοις πολιτικοίς και δημοσίοις τύποις και των εκκλησιαστικών παροικιών η τάξις ακολουθείτω". Καθορίζεται, δηλαδή, για την αναγκαία ευταξία και ενότητα, η συμπόρευση των εκκλησιαστικών διοικητικών μεταβολών από πλευράς ορίων, με την επικρατούσα πολιτική διαίρεση. ΙΖ΄ Κανόνας της Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου (Χαλκηδών, 451 μ. Χ.). Πηδάλιον, σελ. 199, Εκδόσεις Βασ. Ρηγόπουλου, Θεσσαλονίκη 1987.

[iv] Βλέπε Θ. Ζήση, Κωνσταντινούπολη και Μόσχα, Εκδόσεις Βρυέννιος, Θεσσαλονίκη 1999, σ. 198-203.

[v] Βλέπε Πρωτ. Θ. Ζήση, Το Ουκρανικό Αυτοκέφαλο, Εκδόσεις "Το Παλίμψηστον", Θεσσαλονίκη 2019, σ. 95

[vi] Ναυπάκτου Ιερόθεος: Υπάρχει "Τρίτη Ρώμη";

https://www.vimaorthodoxias.gr/eipan/nafpaktou-ierotheos-yparchei-triti-romi/?print=print

[vii] Πατριαρχείο Αντιοχείας (εκ των Πρεσβυγενών), Μόσχας, Βουλγαρίας και Γεωργίας.

[viii] "Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής υποστηρίζουν την χορήγηση αυτοκεφαλίας στην Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία". Ανακοίνωση της Εκπροσώπου Τύπου του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ κ. Χίθερ Νάουερτ. http://www.romfea.gr/epikairotita-xronika/24036-oi-ipa-sto-pleuro-tou-oikoumenikou-patriarxeiou-gia-tin-oukrania

[ix] "Υπήρξε μία κομβικής σημασίας στήριξη από τις ΗΠΑ και στο πλαίσιο αυτό, πιστεύω ότι θα διατηρήσουμε επαφή για να διασφαλίσουμε ότι η αυτοκεφαλία της Ουκρανικής Εκκλησίας θα έχει την ίδια υποστήριξη και στο μέλλον". Δήλωση του νέου Προκαθημένου Επιφανίου, αναφερομένος σε τηλεφωνική επικοινωνία του με τον Υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Μάϊκ Πομπέο.

http://aktines.blogspot.com/2018/12/blog-post_161.html

[x] https://www.dogma.gr/kosmos/to-patriarcheio-moschas-dimiourgise-schismatiki-domi-sti-dikaiodosia-tou-patriarcheiou-aleksandreias/125692/

[xi] https://www.kathimerini.gr/society/1046826/i-ierarchia-anagnorizei-ti-nea-aytokefali-ekklisia-tis-oykranias-tilefoniki-epikoinonia-vartholomaioy-me-ieronymo/

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

- Βλασίου Φειδά Καθηγητή Πανεπιστημίου Αθηνών, «Εκκλησιαστική Ιστορία της Ρωσίας από την ίδρυσή της μέχρι σήμερα». Έκδοση Αποστολικής Διακονίας, 5η έκδοση, Αθήνα 2005. 

- Αναστασίου Γκοτσοπούλου, Πρωτοπρεσβυτέρου, Διδάκτορος Θεολογίας Παν/μίου Αθηνών, «Ουκρανικό Αυτοκέφαλο Συμβολή στον Διάλογο». Εκδόσεις "Το Παλίμψηστον", Θεσσαλονίκη 2019. 

-  Γεωργίου Β. Τσούπρα, Σλαβολόγου - Θεολόγου - Πολιτικού Επιστήμονα, «Ἐκκλησία και Εθνογένεση, Η "Μακεδονική" Ορθόδοξη Εκκλησία στην υπηρεσία των Σκοπίων». Εκδόσεις ΓΡΗΓΟΡΗ, Αθήνα 2018. 

- Νικηφόρου Μητροπολίτου Κύκκου και Τηλλυρίας, «Το σύγχρονο Ουκρανικό Ζήτημα και η κατά τους Θείους και Ιερούς Κανόνες επίλυσή του». Εκδόσεις Κέντρου Μελετών Ιεράς Μονής Κύκκου, Λευκωσία 2020.  

- Σταυρίδου Β., «Συνοπτική Ιστορία του Οικουμενικού Πατριαρχείου». Έκδοση Πατριαρχικού Ιδρύματος Πατερικών Μελετών, Θεσσαλονίκη 1991. 

- Άρθρο του Μητροπολίτη Ναυπάκτου & Αγίου Βλασίου Ιεροθέου Βλάχου, «Ρωσία και Ουκρανία». Περιοδικό "Παρέμβαση", Τεύχος 280, Νοέμβριος 2019.

- Άρθρο του Μητροπολίτη Ναυπάκτου & Αγίου Βλασίου Ιεροθέου Βλάχου, «Το Ουκρανικό και ο ρόλος του Πατριαρχείου». Εφημερίδα "ΤΟ ΒΗΜΑ" της 3.8.2008. 

- Aναστασίου-Ιωάννη Λάλλου, «Ιστορία της Εκκλησίας της Ρωσίας, η θεωρία της Τρίτης Ρώμης». Μεταπτυχιακή Εργασία, Θεσσαλονίκη 2016.

[dspace.lib.uom.gr/hande/2159/19623].