ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΣΑΚΑΡΕΛΛΟΣ, ΘΕΟΛΟΓΟΣ-ΝΟΜΙΚΟΣ, ΠΕΝΘΗ

 

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ  ΣΑΚΑΡΕΛΛΟΣ

Θεολόγος-Νομικός

Χρέος ἠθικό μᾶς ὑπαγορεύει τήν παροῦσα δημοσίευση. Πρόκειται γιά τή νεκρολογία τοῦ ἀγαπητοῦ καί ἀξέχαστου Ἀθανασίου Σακαρέλλου, Δικηγόρου καί Θεολόγου, μέ τόν ὁποῖο μᾶς συνέδεε μακροχρόνια φιλία.

Ὁ Ἀθανάσιος ἐγκατέλειψε τά γήϊνα τήν 26η Φεβρουαρίου 2021, σέ ἡλικία 82 ἐτῶν καί κηδεύτηκε τήν ἑπομένη στόν τόπο καταγωγῆς του, τό Θέρμο Αἰτωλοακαρνανίας.

Τά τελευταῖα χρόνια ἀντιμετώπιζε διάφορα προβλήματα ὑγείας, τά ὁποῖα ἔφθασαν νά δυσχεραίνουν τήν ἐπικοινωνία καί ἐπαφή του μέ τό περιβάλλον καί τούς ἀνθρώπους πού τόν ἐγνώριζαν.

Τόν συναντήσαμε γιά πρώτη φορά στήν Ἱερά Μονή Ἁγίων Ταξιαρχῶν Ἀθικίων Κορινθίας, τό ἔτος 1977 ἤ 1978 σέ κάποια πανήγυρη τῆς Μονῆς, τήν ὁποία συχνά ἐπισκεπτόμασταν, ἀφοῦ ἐκεῖ διέμενε ὁ πρῶτος Πνευματικός μας πατέρας, Ἐπίσκοπος Κάλλιστος.

Ἔκτοτε συνδεθήκαμε μέ πνευματική φιλία, παρά τή μεταξύ μας μεγάλη διαφορά ἡλικίας. Μᾶς συνέδεε ἡ κοινή ἀγάπη μας γιά τήν Πατερική Θεολογία καί τόν παραδοσιακό Μοναχισμό καί τό ἀμείωτο ἐνδιαφέρον μας γιά τά "ἐκκλησιαστικά" πράγματα.

Ὁ Ἀθανάσιος ὑπῆρξε γιά ἐμᾶς μία πολλαπλῶς ὠφέλιμη πνευματική συναναστροφή. Ἐξαιτίας του πλούτισα τίς γνώσεις μου καί χάριν σέ ἐκεῖνον γνώρισα πολλούς καί ἀξιόλογους ἀνθρώπους, ὅπως τόν π. Ἐπιφάνιο Θεοδωρόπουλο, τόν π. Μελέτιο Καλαμαρᾶ, τόν π. Γεώργιο Μεταλληνό, τόν Γέροντα Πορφύριο (Μπαϊρακτάρη), τόν π. Μᾶρκο Μανώλη (τοῦ "'Ορθοδόξου Τύπου"), τόν Γέροντα Θεόκλητο Διονυσιάτη, τόν π. Μάξιμο Λαυρεώτη καί βεβαίως τόν ἀξέχαστο π. Ἰωάννη Ρωμανίδη, τόν κατ' ἐμέ σπουδαιότερο Θεολόγο τοῦ 20οῦ αἰῶνος.

Μάλιστα ἡ γνωριμία μας μέ τόν τελευταῖο καί ἡ παρακολούθηση τῆς διδασκαλίας του στά περίφημα καί πολύτιμα ἐκεῖνα Θεολογικά μαθήματα στό Δικηγορικό Γραφεῖο τοῦ Ἀθανασίου στό κέντρο τῶν Ἀθηνῶν (Κάνιγγος 10) σφράγισαν τή Θεολογική μας σκέψη καί πορεία. [Σημείωση: Πολλοί ἀξιόλογοι ἄνθρωποι τοῦ Πνεύματος, Κληρικοί καί λαϊκοί, τά παρακολουθοῦσαν συνωστισμένοι στό μικρό χῶρο τοῦ Γραφείου. Μεταξύ αὐτῶν ἤμουν μᾶλλον ὁ νεώτερος στήν ἡλικία, μέ ἄγνοια τότε ποιοί ἦσαν οἱ συνδαιτημόνες ἐκείνων τῶν πνευματικῶν "συμποσίων". Ἀργότερα συνειδητοποίησα μέ πόσες καί ποιές προσωπικότητες βρεθήκαμε ἐκεῖ νά ἀπολαμβάνουμε τή σαγηνευτική διδασκαλία τοῦ μεγάλου Θεολόγου καί Καθηγητοῦ τῆς Δογματικῆς στό Α.Π.Θ. Ἰωάννου Ρωμανίδη.]

Ἰδιαίτερη ἀνάμνηση γιά τήν ἐλαχιστότητά μας ἀποτελεῖ ἡ κατόπιν προτροπῆς τοῦ Ἀθανασίου διακονία μας ὡς Κατηχητοῦ στό Μετόχι τῆς Μονῆς τοῦ Σινᾶ στόν Κόκκινο Μύλο Ἀττικῆς (Ἱ. Ναός Ἁγίας Βαρβάρας), σέ ἐφηβική ἀκόμη ἡλικία (13-14 ἐτῶν). Ὁ Ἀθανάσιος συνδεόταν μέ ἰδιαίτερη φιλία μέ τόν συντοπίτη του σημερινό Ἀρχιεπίσκοπο Σινᾶ κ. Δαμιανό, στόν ὁποῖο μᾶς συνέστησε, ἐνῶ καί ó ἴδιος ἐκκλησιαζόταν ἐκείνη τήν περίοδο στό ἀνωτέρω Μετόχι τοῦ Σινᾶ, τό ὁποῖο ἀκολουθοῦσε τό παλαιό ἡμερολόγιο.

Μία ἀκόμη ἔντονη ἀνάμνησή μας ἀπό τόν Ἀθανάσιο ἦταν ἡ ἀξέχαστη ἐμπειρία μας νά τόν ἀκοῦμε νά ἀγορεύει ὡς συνήγορος ὑπερασπίσεως μοναζουσῶν σέ πολύκροτη Δίκη (οἱ Γονεῖς των εἶχαν στραφεῖ ἐναντίον των καί τῆς Μονῆς τῆς μετανοίας των, λόγω τοῦ νεαροῦ τῆς ἡλικίας των, γιά δῆθεν ἀποπλάνηση καί προσηλυτισμό) σέ αἴθουσα στό Κτήριο τοῦ Ἀρσακείου Ἀθηνῶν (όπου στεγάζεται σήμερα τό Συμβούλιο τῆς Ἐπικρατείας). Θυμᾶμαι τήν χαρακτηριστική ἀποστροφή στήν ἀγόρευσή του πρός τήν Ἕδρα ὅτι εἶναι χίλιες φορές προτιμότερο οἱ νέοι νά στρέφονται πρός τόν Μοναχισμό, παρά στίς Ἀνατολικές Θρησκεῖες ἤ στά ναρκωτικά, ὅπως συνηθέστερα συμβαίνει. Ἀναφορά πού ἐπιδοκιμάστηκε αὐθόρμητα ἀπό τό πολυπληθές ἀκροατήριο μέ ἕνα παρατεταμένο χειροκρότημα!

Πολύ ἀργότερα, βρεθήκαμε νά εἴμαστε γείτονες στό Χωριό Χαλκί Κορινθίας, ὅπου ἐγώ ἀπέκτησα ἕνα κτῆμα, ὅπου βρίσκονταν οἱ μικρές ἐγκαταστάσεις ἑνός μικροῦ ἡσυχαστηρίου μέ ναΐσκο πρός τιμήν τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου, ἐνῶ ἐκεῖνος εἶχε ἤδη ἀποκτήσει ἕνα μεγάλο κτῆμα ἐντός τοῦ ὁποίου ὑπῆρχαν οἱ ἐγκαταστάσεις μικροῦ μοναστηριοῦ μέ παλαιό Ναό πρός τιμήν τοῦ Ἁγίου Γεωργίου.

Ἐκεῖ, στό μοναστηράκι αὐτό (τό ὁποῖο ἑώρταζε στή μνήμη «πάντων τῶν Ὁσίων Πατέρων», τό Σάββατο τῆς Τυρινῆς) ἐπέλεξε να ζήσει μοναχική ζωή ὁ Ἀθανάσιος, ὅπου ἀποσύρθηκε καί ἐγκαταστάθηκε μονίμως μετά τή συνταξιοδότησή του ὡς Δικηγόρου. Ὁ Ἀθανάσιος ἦταν λάτρης τοῦ ὀρθοδόξου μοναχισμοῦ. Μάλιστα, ἐξ ὅσων γνωρίζω εἶχε ἐπιδιώξει νά μονάσει δύο τουλάχιστον φορές. Τήν πρώτη φορά στή Μονή Σινᾶ καί τή δεύτερη στην Ἁγιορειτική Μονή Βατοπαιδίου, πρίν τήν ἐπάνδρωσή της ἀπό τή σημερινή Ἀδελφότητα τῆς Μονῆς ὑπό τόν γνωστό Ἡγούμενο Ἐφραίμ.

Αὐτή ἡ πρόθεση καί ἐπιθυμία του μπορεῖ νά μήν εὐοδώθηκε, ἀλλά ὁ Ἀθανάσιος εἶχε ἐπιλέξει óριστικά καί συνειδητά τόν ἄγαμο βίο ἤ μᾶλλον τή μοναχική βιοτή, ἀσχολούμενος κυρίως μέ τή μελέτη καί τή συγγραφή.

Ἐπί πολλά ἔτη ὑπῆρξε ἀρθρογράφος στήν Ἐφημερίδα "Ὀρθόδοξος Τύπος". Πολλά ἄρθρα του προκάλεσαν αἴσθηση γιά τόν τολμηρό καί ἀποκαλυπτικό τους χαρακτήρα, τάραξαν τά νερά στόν χῶρο τῆς θεολογίας ἀλλά καί τῶν ἐκκλησιαστικῶν πραγμάτων. Συνέγραψε τό σημαντικό βιβλιαράκι «Ἔγινε ἡ Ἕνωση τῶν Ἐκκλησιῶν» (Αθήνα 2007, σελ. 93). Πολέμησε μέ τήν πέννα του σφοδρώτατα τόν Οἰκουμενισμό, τή Μασωνία, τόν Σχολαστικισμό καί γενικότερον τόν ἐκδυτικισμό. Ἐμπνεόταν καί συγκινεῖτο ἰδιαιτέρως ἀπό τά ἰδανικά τῆς Ρωμηοσύνης.

Με τόν Ἀθανάσιο συμφωνούσαμε σέ πολλά καί διαφωνούσαμε ἐπίσης σέ ἀρκετά θέματα. Κυρίως, ἡ διαφωνία μας ἦταν στό ἡμερολογιακό ζήτημα, περί τοῦ ὁποίου ὅμως οἱ θέσεις του διαφοροποιήθηκαν μέ τήν πάροδο τοῦ χρόνου. Μάλιστα, ἐξ ὅσων γνωρίζω τίς τελευταῖες δεκαετίες τῆς ζωῆς του ἀκολούθησε τελικῶς τό λεγόμενο παλαιό ἡμερολόγιο, ἐνταχθείς στήν μεγαλύτερη τῶν ἐν Ἑλλάδι παλαιοημερολογιτικῶν παρατάξεων, αὐτή τῶν λεγομένων "Φλωρινικῶν" (ἐκ τοῦ πρώην Φλωρίνης Μητροπολίτου Χρυσοστόμου Καβουρίδου, ὁ ὁποῖος, ὡς γνωστόν, τό 1935 μέ δύο ἀκόμη Μητροπολίτες ἀπεκήρυξαν τό νέο ἡμερολόγιο καί ἀνέλαβαν τήν πνευματική ἡγεσία τῶν λεγομένων παλαιοημερολογιτῶν).

Εἶναι ἐνδεικτικό τῆς σημαντικῆς καί συνειδητῆς ἀποφάσεώς του νά ἐνταχθεῖ στόν χῶρο τοῦ παλαιοῦ ἡμερολογίου, κατά τοῦ ὁποίου εἶχε δημοσιογραφήσει μέ ἔντονο τρόπο καί ὀξύτητα κατά τό παρελθόν, τό γεγονός ὅτι ἐν συνεχεία συνέγραψε ἀξιόλογα βιβλία ἐπί τοῦ θέματος («Παληό καί Νέο ἡμερολόγιο», Ἀθήνα 2005, σελ. 263 καί «Τό ἡμερολογιακό», Ἀθήνα 2009, σελ. 128).

Εἶμαι δέ σέ θέση νά γνωρίζω ὅτι εἶχε ξεκινήσει, ἀλλά δέν πρόλαβε νά ὁλοκληρώσει, ἕνα ἐπιπλέον σχετικό πόνημα, μέ τό ὁποῖο ἀναιροῦσε συστηματικῶς καί τεκμηριωμένα τίς διατυπωθεῖσες θέσεις τοῦ γνωστοῦ ἐπιφανοῦς νεοημερολογίτου Ἀρχιμανδρίτου Ἐπιφανίου Θεοδωροπούλου κατά τῶν "παλαιοημερολογιτῶν" στό εὐρέως διαδοθέν καί προβαλλόμενο βιβλίο του "ΤΑ ΔΥΟ ΑΚΡΑ" (Ἀθήνα, 1986).

Ἐλπίζουμε, ἡ σημαντική καί ἀναμφίβολα ἐνδιαφέρουσα αὐτή ἐργασία του Ἀθανασίου Σακαρέλλου νά δεῖ κάποια στιγμή τό φῶς τῆς δημοσιότητος, διότι θά ἔχει ἰδιαίτερη ἀξία καί βαρύτητα ἡ γνώμη τοῦ τελευταίου, ὁ ὁποῖος ὑπῆρξε στενός φίλος τοῦ ἐν λόγῳ Ἀρχιμανδρίτου, τό συγκεκριμένο δέ βιβλίο ἀποτέλεσε καί ἀποτελεῖ τό κύριο "ὁπλοστάσιο" ὅσων ἀσκοῦν ἀρνητική κριτική στούς "παλαιοημερολογίτες" καί ἔχει ἐπηρεάσει πολύ κόσμο.

Ὁ Ἀθανάσιος Σακαρέλλος συνδεόταν μέ προσωπική φιλία μέ τόν Μητροπολίτη Ναυπάκτου κ. Ἱερόθεο Βλάχο. Ὁ τελευταῖος εἶναι ἐκεῖνος στόν ὁποῖο ὁ Ἀθανάσιος ἐμπιστεύθηκε τό πολύτιμο ὑλικό τῶν μαγνητοφωνημένων παραδόσεων τοῦ ἀξέχαστου Καθηγητοῦ π. Ἰωάννου Ρωμανίδη στό Γραφεῖο του, τό ὁποῖο ἔγινε ἡ βάση καί ἡ πηγή τῶν ἐκδοτικῶν ἔργων τοῦ Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί ἰδίως τοῦ σπουδαίου δίτομου ἔργου τῆς ἐμπειρικῆς Δογματικῆς τοῦ μεγάλου Δογματολόγου.

Ἐν κατακλεῖδι, ὀφείλουμε νά ἀναφερθοῦμε στό γεγονός τῆς κηδεύσεως τοῦ Ἀθανασίου ὑπό τοῦ Μητροπολίτου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος Ναυπάκτου κ. Ἱεροθέου, ἡ ὁποία ἐξ ὅσων γνωρίζουμε ἔγινε μέ πρωτοβουλία τοῦ τελευταίου καί ἀπό τόν Ναό Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου Θέρμου Αἰτωλοακαρνανίας.

Ὁ Ἀθανάσιος Σακαρέλλος ὑπῆρξε ἕνας εὐφυέστατος ἄνθρωπος, παραδοσιακός Θεολόγος καί καλός Νομικός. Τόν χαρακτήριζε ἡ τόλμη στίς σκέψεις καί τίς προτάσεις του ἐπί διαφόρων νομικῶν καί ἐκκλησιαστικῶν ὑποθέσεων. Εἶχε ὡς ἄνθρωπος κάποιες ἰδιορρυθμίες καί ἀδυναμίες, ἀλλά διακρινόταν γιά τήν ἁπλότητα, τόν συναισθηματισμό καί τήν εὐαισθησία του. Ἐνδεικτικό τῆς ταπεινότητός του ἦταν ὅτι πάντοτε ζητοῦσε τή γνώμη συναδέλφων καί φίλων του γιά τά κείμενά του πρίν τά δημοσιεύσει. Δέν ἀπέφυγε τίς ἐσφαλμένες τοποθετήσεις ἐπί διαφόρων θεμάτων, κυρίως λόγῳ παρορμητισμοῦ. Ὅμως, δέν δίσταζε νά ἀναθεωρεῖ τίς ἀπόψεις του, νά διορθώνει τίς θέσεις του καί νά ἀποδέχεται τήν καλοπροαίρετη κριτική.

Εὐχόμεθα ὅπως Κύριος ὁ Θεός τόν συγχωρήσει κατά τό ἄμετρον ἔλεός Του. Θά τόν θυμόμαστε πάντοτε μέ ἀγάπη καί εὐγνωμοσύνη.

 

Δ.Ι.Κ.

ΤΙ ΕΙΧΕ ΓΡΑΨΕΙ Ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΣΑΚΑΡΕΛΛΟΣ
 ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΕΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟ, ΙΔΡΥΤΗ ΤΟΥ «ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΤΥΠΟΥ»,
ΚΑΙ ΕΠΙΦΑΝΙΟ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟ

 Σημείωση:῾Ο π. Χαράλαμπος Βασιλόπουλος, ἱδρυτὴς τῆς ἐφημερίδος «᾿Ορθόδοξος Τύπος», ὁ ὁποῖος συνέγραψε τὸ σύγγραμμα «῾Ο Οἰκουμενισμὸς χωρὶς μάσκα», ἀγωνίσθηκε κατὰ τῶν ἀντικανονικῶν ἀνοιγμάτων τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου πρὸς τοὺς αἱρετικούς. Καὶ ἐνῶ φαινόταν ὅτι ἦταν ἕτοιμος γιὰ τὸ μεγάλο βῆμα, ὅταν ἔγινε ἡ διαβόητη ἄρση τῶν ἀναθεμάτων ἀπὸ ᾿Αθηναγόρα καὶ Πάπα, περιορίσθηκε σὲ φραστικὲς καταγγελίες, χωρίς νὰ κάνῃ τίποτε περισσότερον. ῞Οπως γράφει σὲ ἀποκαλυπτικό του ἄρθρο ὁ ᾿Αθανάσιος Σακαρέλλος, ὁ π. Χαράλαμπος συμφωνοῦσε πλήρως μαζί του, ὅτι οἱ παπικοὶ ἐνεργοῦν σὲ βάρος τῆς ᾿Ορθοδοξίας καὶ ὅτι οἱ δηλώσεις καὶ ἐνέργειες τοῦ ᾿Αθηναγόρα ἦταν ἀπαράδεκτες.

«Τὸν ρώτησα —γράφει ὁ Σακαρέλλος— τί ἔπρεπε νὰ γίνει. Μοῦ ἀπάντησε: -῞Ενα βῆμα νὰ κάνουν ἀκόμα, καὶ θὰ δεῖς τί ἔχει νὰ γίνει!᾿Εγὼ τὸ πίστεψα καὶ ἠρέμησα. Περίμενα ἕνα βῆμα νὰ κάνει ἀκόμα ὁ ᾿Αθηναγόρας. ῎Ημουνα βέβαιος ὅτι θὰ χάλαγε ὁ κόσμος ἀπὸ τὶς ἀντιδράσεις μας. Σὲ λίγο γινότανε τὸ ἑπόμενο “ἕνα βῆμα’’, χωρὶς παραδόξως νὰ γίνει τίποτε! ῎Ετρεχα πάλι στὸν παπα-Χαράλαμπο καὶ τοῦ ἔλεγα τὰ νέα κατορθώματα τοῦ ᾿Αθηναγόρα. ῾Ο παπα-Χαράλαμπος μοῦ ἔδινε πάλι τὴν ἴδια ἀπάντηση. ᾿Εγὼ ἠρεμοῦσα καὶ περίμενα τὸ ἑπόμενο βῆμα! Καὶ πάλι ἡ ἴδια ἱστορία, ἡ ἴδια ἀπάντηση! ῞Ωσπου ἀπελπίστηκα καὶ ἔπαψα νὰ περιμένω... Τὸ 1990 ἐπειδὴ δὲν ἔβλεπα νὰ γίνεται κανένα βῆμα ἀπ᾿ ὅσα ὑπόσχονταν τότε ὅλοι οἱ γεροντάδες, ἀναγκάστηκα νὰ τὸ κάνω ἐγώ. ᾿Αποτειχίσθηκα ἀπὸ τὴν “᾿Εκκλησία τῶν πονηρευομένων”. ᾿Αποτειχισμένος ἔμεινα ὀκτὼ χρόνια, ὁπότε ἀπέκτησα “κοινωνία” μὲ τὴν ᾿Εκκλησία τοῦ παλαιοῦ ἡμερολογίου. Σὲ κάποια συζήτηση, ποὺ εἶχα μὲ τὸν μακαριστὸ παπα-Χαράλαμπο, τὸν ρώτησα γιὰ τοὺς παλαιοημερολογίτες. Μοῦ εἶπε: -Καλοὶ εἶναι! Αὐτοὶ ἔχουν δίκιο. ῎Οχι ἐμεῖς! Τὸν ξαναρώτησα: -Τότε, πάτερ μου, γιατί δὲν εἶσαι μὲ τοὺς παλαιοημερολογίτες; Μοῦ ἀπάντησε, ἀμήχανα: -Δὲν μπορῶ, δὲν μπορῶ!...».

Ἐπίσης, ὁ Ἀθ. Σακαρέλλος ἀποκαλύπτει, ὅτι ὁ π. ᾿Επιφάνιος ἦταν ἐκεῖνος ποὺ ἐξώθησε τὸν μητροπολίτη ᾿Ελευθερουπόλεως ᾿Αμβρόσιο νὰ σταματήσῃ τὸ μνημόσυνο τοῦ ᾿Αθηναγόρα. Τὸ παράδειγμα τοῦ ᾿Αμβροσίου ἀκολούθησαν λίγο ἀργότερα ὁ Φλωρίνης Αὐγουστῖνος Καντιώτης καὶ ὁ Παραμυθίας Παῦλος Καρβέλης.  

«Διατήρησαν ὅμως “κοινωνία” μὲ ὅσους ἐξακολουθοῦσαν νὰ μνημονεύουν τὸν ᾿Αθηναγόρα. ῎Ετσι, ἡ διακοπὴ αὐτὴ τοῦ μνημοσύνου ἦταν “κολοβὴ” καὶ φαιδρή, γιατὶ σὲ μιὰ γιορτὴ ποὺ μπορεῖ νὰ συλλειτουργοῦσε ἕνας ἀπ᾿ τοὺς τρεῖς αὐτοὺς Μητροπολίτες, μὲ κάποιον ἄλλο Μητροπολίτη τῶν Νέων χωρῶν, ὁ μὲν ἕνας δὲν μνημόνευε τὸν ᾿Αθηναγόρα, τὸν μνημόνευε ὅμως ὁ ἄλλος στὴν ἴδια λειτουργία! ῾Οπότε μιὰ τέτεια διακοπὴ μνημοσύνου, ποὺ τὴν εἰσηγήθηκε ὁ π. ᾿Επιφάνιος, δὲν ἦταν ἰδιαίτερα ὀδυνηρὴ γιὰ τὸν ᾿Αθηναγόρα. Μᾶλλον, οἱ πονηροὶ φαναριῶτες θὰ γελοῦσαν σὲ βάρος μας!... Τὸ πρόβλημα μὲ τὸν π. ᾿Επιφάνιο ἦταν, ἀφενὸς μέν, ἡ θεολογία τὴν ὁποία ἐξέφραζε, καὶ κυρίως ἡ “ἐκκλησιολογία” του, καὶ ἀφετέρου, ὁ λεγόμενος “ἀντι-παλαιοημερολογιτισμός” του... κατέστη ὁ περισσότερο γνωστὸς  ἀντι-παλαιοημερολογίτης. Σ᾿ αὐτὸ τὸν βοήθησαν ὄχι μόνο οἱ πολλὲς γνώσεις του, ἀλλὰ καὶ οἱ πολλές του ἱκανότητες, ὥστε μὲ λογικὰ ἐπιχειρήματα νὰ μπορεῖ νὰ ἐπιβάλει τὴ γνώμη του καὶ ἐκεῖ ἀκόμα ποὺ τυχὸν δὲν εἶχε δίκιο».

Ἀπό Ἄρθρον Ἀθανασίου Σακαρέλλου,"῾Η ᾿Ορθόδοξη ῾Ελληνικὴ ᾿Εκκλησία καὶ οἱ σύγχρονοι γεροντάδες".