Ἡ ἀληθής εὐσέβεια

κατά τόν Ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ

ὑπό Δημ. Ἰ. Κάτσουρα, Θεολόγου[1]

 

Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς πρίν ἀκόμη ἀναχωρήσει ἀπό τόν κόσμο καί ἐπιδοθεῖ στήν ἡσυχία καί τήν ἄσκηση, εἶχε τόσο πολύ προχωρήσει στή νήψη καί τήν στροφή του πρός τόν ἑαυτό του καί τόν Θεό διά τῆς προσοχῆς καί προσευχῆς ὥστε ἀρκετές φορές, ἐνῶ ἦταν ἰδιαίτερα ὀξύνους καί συνετός συλλαμβάνετο νά λησμονεῖ αὐτά πού τοῦ ἔλεγε ἀκόμη  καί ὁ ἴδιος ὁ Βασιλεύς καί νά ξαναρωτᾶ γιά τά ἴδια, βαθειά ἀπορροφημένος ἀπό τή νοερά προσευχή, τήν ὁποία, ὅπως καί ό πατέρας του, καλλιεργοῦσε ἰδιαιτέρως.

Ὅ Ἅγιος Γρηγόριος εἶχε τέτοια ἐπίδοση στήν ἐγκράτεια, τή νηστεία καί τήν ἀγρυπνία ὥστε ὄχι μόνο τά φαγητά πού τοῦ ἄρεσαν νά ἀπορρίπτει, ἀλλά καί τόν ὕπνο πού ἔρχεται στά χαράματα καί τό πρωΐ καί εἶναι ἀναγκαῖος στή φυσιολογική σύσταση τοῦ ὀργανισμοῦ νά ξεπεράσει, στήν Τράπεζά του δέ νά ὑπάρχει μόνο ἐλάχιστος ἄρτος καί νερό. Λέγεται μάλιστα ὅτι τόσο κατέβαλε τόν ὕπνο καί τήν ἀνάγκη του ὅταν ἀσκήτευε στό Ἅγιον Ὄρος, ὥστε ἐπί τρεῖς ὁλόκληρους μῆνες νά μείνει ἄγρυπνος ὅλες τίς νύκτες, παίρνοντας μόνο λίγο ὕπνο μετά τό φαγητό, κατά τό μεσημέρι, καί αὐτό γιά νά μήν πάθει κάτι ἀνεπανόρθωτο ὁ ἐγκέφαλός του.

Ὅταν βρισκόταν στή Σκήτη τῆς Βεροίας, μετά τήν εἰς Ἱερέα χειροτονία του, ἀσκούμενος μαζί μέ δέκα συναγωνιστές καί ζηλωτές τοῦ τρόπου ζωῆς του, τίς μέν πέντε ἡμέρες κάθε ἑβδομάδος ἔμενε κρυμμένος χωρίς καμμία συναναστροφή, ἐνῶ τό Σάββατο καί τήν Κυριακή ἔβγαινε γιά τήν τέλεση τῆς Θείας Εὐχαριστίας καί γιά πνευματική συνομιλία καί συναναστροφή μέ τούς ἀδελφούς.

Ὅταν ἦταν Ἡγούμενος τῆς Μονῆς Ἐσφογμένου στό Ἅγιον Ὄρος, καθοδηγώντας πνευματικῶς διακοσίους μοναχούς, χρειάσθηκε νά ἀντιμετωπίσει τήν πλήρη ἔλλειψη ἐλαίου στό Μοναστήρι. Τότε ζήτησε νά τόν ὁδηγήσουν στήν Ἀποθήκη, στάθηκε δίπλα στό ἀγγεῖο τοῦ λαδιοῦ καί ἐκάλεσε τόν μόνο δυνάμενο νά παραγάγει τά πάντα ἀπό τό μή ὄν ὑπερφυῶς, σφραγίζοντας μέ τό χέρι του τόν τύπο τοῦ Σταυροῦ.

Τὀ ἀποτέλεσμα ἦταν ὅλο τό χρόνο ὄχι μόνο δέν ἔλειψε τό λάδι ἀλλά τό πρόσφερε ἡ Μονή πλούσια καί ἐκτός αὐτῆς. Ἐπειδή δέ, ἔμαθε ὅτι αἴτιο τῆς ἐλλείψεως τοῦ λαδιοῦ ἦταν ἡ ἀδυναμία τῶν ἐλαιοδένδρων γιά καρποφορία, πῆγε στόν ἐλαιώνα τῆς Μονῆς μαζί μέ τούς Πρεσβυτέρους καί τούς μοναχούς. Ἐπευχήθηκε, κατεσφράγισε τά δένδρα, τά ράντισε μέ ἁγιασμό καί μίλησε στούς παρισταμένους Πατέρες γιά τή μεγάλη συμφορά τῆς ψυχικῆς ἀκαρπίας. Ὅταν ἦλθε ἡ ἐποχή τῆς συγκομιδῆς, τά δένδρα γέμισαν καρπούς. Τό θαῦμα δέ, ἔγινε λαμπρότερο ὅταν οἱ μοναχοί διεπίστωσαν ὅτι ἐκεῖνα τά δένδρα ἦταν φορτωμένα μέ περισσότερους καρπούς ὅσα εἴτε ἄγγιξε, εἴτε κάθισε στή σκιά τους μιλώντας ὁ Ἅγιος.

Δύο μεγάλοι ἀσκητές τοῦ Ἄθωνος, οἱ ὁποῖοι ἔζησαν μαζί μέ τόν Ἅγιο, ὁ Σάββας καί ὁ Γερμανός, ἔλεγαν καί ὑποστήριζαν ὅτι "δέν θεωροῦμε σπουδαῖο καί ψυχωφελές καί σωτήριο μόνο τό νά βρισκώμαστε παντοτινά μαζί μέ τόν Θαυμαστό Γρηγόριο, ἀλλά καί τά ὑποδήματά του ἄν εἴχαμε στά χέρια μας περιφέροντάς τα νά τά καταφιλοῦμε καί νά τά σφίγγουμε, τοῦτο θά τό νομίζαμε πρόξενο μεγίστης ὠφελείας καί ἁγιασμοῦ γιά ἐμᾶς"!

Θά σταματήσω ἐδῶ τήν ἐνδεικτική ἀναφορά στό βίο τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου μέ ἕνα τελευταῖο στοιχεῖο ἤ μᾶλλον διήγηση περί τοῦ Ἁγίου, τήν ὁποία ἀναφέρει, ὅπως καί ὅλα τά προηγούμενα, ὁ βιογράφος του, ἁγιώτατος Πατριάρχης Φιλόθεος (ὁ Κόκκινος), ὁ ὁποῖος ἔζησε ἀπό κοντά τόν Ἅγιο.

Κάποιος μοναχός ἀπό τή Μεγίστη Λαύρα τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου τοῦ Ἀθωνίτου, περίφημος ἀναχωρητής καί ἡσυχαστής, παρακαλοῦσε θερμῶς νύκτα καί ἡμέρα τόν Θεό νά τοῦ ἀποκαλυφθοῦν τά σχετικά μέ τόν θεῖο Γρηγόριο, δηλαδή ποῦ τόν κατέταξε ὁ Θεός καί μέ ποιούς συναυλίζεται στά οὐράνια σκηνώματα. Καθώς παρακαλοῦσε αὐτά ἐπί πολύ καιρό, εἶδε κάποια νύκτα τό ἑξῆς ὅραμα:

Εἶδε ὅτι βρισκόταν στήν Κωνσταντινούπολη καί ὅτι στεκόταν στόν θαυμαστό Ναό τῆς μεγάλης Σοφίας τοῦ Θεοῦ, ἐνῶ μάλιστα ποτέ δέν εἶχε δεῖ στήν πραγματικότητα τόν ναό ἐκεῖνο. Στή μέση τοῦ ναοῦ ἔβλεπε νά συνεδριάζει Σύνοδος ἱερῶν Πατέρων, ὁ μέγας Ἀθανάσιος, ὁ μέγας Βασίλειος, ὁ θεῖος Γρηγόριος, ὁ Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, ὁ Γρηγόριος Νύσσης, ὁ σοφός Κύριλλος καί πλῆθος ἄλλων ἁγίων θεολόγων.

Ὀ μοναχός, καθώς συζητοῦσαν, ἔβαλε προσοχή ἀλλά δέν μπόρεσε νά μάθει τίποτε ἀπό τά συζητούμενα. Ὅταν δέ, φάνηκε ὅτι βρίσκονται στό τέλος τῶν συζητήσεων κι ἔπρεπε νά καταλήξουν ὁπωσδήποτε σέ συμπεράσματα, τότε λοιπόν ὁ μοναχός ἄκουσε τούς συνέδρους νά λένε ἀπό κοινοῦ ὅτι "εἶναι ἀδύνατον νά ἐπικυρωθοῦν ἀπό μᾶς καί νά ψηφισθοῦν ἀπό τούς παρόντες οἱ ἀποφάσεις, ἄν δέν παρίσταται στήν Σύνοδο καί στήν Ἀπόφαση ὁ Γρηγόριος, ὁ Πρόεδρος τῆς Θεσσαλονίκης".

Ἔστειλαν, λοιπόν, ἀμέσως ἕναν ὑπηρέτη νά τόν προσκαλέσει. Αὐτός, ἀφοῦ πῆγε σ' ἐκεῖνον, ἐπιστρέφει ἔπειτα ἀπό λίγο λέγοντας ὅτι εἶναι ἀδύνατον νά τόν πλησιάσει κανείς τώρα καί νά συνομιλήσει μαζί του, διότι στέκεται δίπλα στόν Βασιλικό θρόνο καί συζητᾶ μόνος πρός μόνον τόν Βασιλέα. Ἐκεῖνοι δέ, τόν διέταξαν νά μεταβεῖ πάλι, νά περιμένει τό τέλος τῆς συνομιλίας του καί νά μεταφέρει τήν πρόσκλησή τους.

Πηγαίνει καί πάλι ἐκεῖνος καί ἀφοῦ περίμενε βρῆκε τήν εὐκαιρία καί διεμήνυσε στόν Γρηγόριο ὅτι "εἶναι ἀδύνατον νά ἐπικυρωθοῦν ἀπό τή Σύνοδο οἱ Ἀποφάσεις, ἄν δέν εἶσαι παρών καί σύ ὁ ἴδιος". Τότε ὁ Ἅγιος ἔρχεται πρός τή Σύνοδο, βλέποντάς τον σηκώνονται ὅλοι, τόν βάζουν νά καθίσει ἀνάμεσά τους μαζί μέ τήν κορυφαία τριάδα τῶν Θεολόγων (τρεῖς Ἱεράρχας) καί ἔτσι ἐπιφέρουν τήν ψῆφο καί ἐπικύρωση τῶν ἀποφάσεων.

Ἐκεῖνες οἱ ἀποφάσεις τῆς Συνόδου ἦταν στήν πραγματικότητα λόγια ὅλων μαζί τῶν θεολόγων πρός τόν Γρηγόριο, μαζί μέ κάποια εὐχαριστία καί ἀγαλλίαση, διότι αὐτός συγκεντρώνοντας τώρα τελευταῖα μέ τή Θεία δύναμη καί Χάρη  ὅλα τά κατά διάφορες ἀφορμές καί περιστάσεις θεολογηθέντα ἀπό αὐτούς, τά συνεδύασε, τά ἐπεξεργάστηκε καί τούς ἔδωσε ἰσχύ ὁ ἴδιος διά τοῦ Θείου Πνεύματος.

Κατέρριψε μέ αὐτά τίς νέες αἱρέσεις ἐξαισίως καί κατέστησε τούς λόγους του σάν συμπέρασμα καί ἐξήγηση ἱερά, τῶν ἱερῶν ἐκείνων λόγων. Αὐτά, λέγει, ὅλοι οἱ θεολόγοι μαζί καί ὁ καθένας χωριστά, μέ πολλή εὐαρέσκεια ἀπεφάσισαν νά ποῦν ἀρκετή ὥρα πρός τόν Γρηγόριο. Ἔπειτα σηκώθηκαν μαζί μέ αὐτόν ἀπό τήν καθέδρα καί διέλυσαν τήν ἱερά ἐκείνη Σύνοδο!

Ὅλα τά ἀνωτέρω πιστεύω ὅτι δίνουν τήν πρόγευση καί τό ἄρωμα τοῦ Παλαμικοῦ μεγαλείου καί θησαυροῦ σέ κάθε πιστό μέλος τῆς Ἐκκλησίας πού ἔχει μάθει καί γνωρίζει νά ἀγαπᾶ τούς φίλους τοῦ Θεοῦ Ἁγίους, καί, βεβαίως, νά ἐμπιστεύεται σ' αὐτούς τήν ὑπόθεση τῆς σωτηρίας του, ἀφοῦ μόνο αὐτοί πού ἔφθασαν ἐκεῖ μποροῦν μέ ἀσφάλεια καί αὐτόν νά τόν καθοδηγήσουν σ' αὐτήν.

Ἄς ἔλθουμε, ὅμως, τώρα στή διδασκαλία τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, τήν ὁποία ἡ ὑμνολογία τῆς Ἐκκλησίας ὀνομάζει "ἄρτο ἀγγέλων καί μέλι ἐκ πέτρας".

Κατά πρῶτον θά ἀναφερθοῦμε σ' αὐτήν ἀπό γενικῆς ἀπόψεως καί κατόπιν εἰδικῶς, γιά τό συγκεκριμένο θέμα τῆς ὁμιλίας μας.

Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς κατ' ἀρχήν ὑπῆρξε ἐκφραστής τῆς κοινῆς ἐμπειρίας τῶν Ἀγίων Πατέρων, ὅχι ἁπλῶς μαθών ἀλλά παθών τά Θεῖα. Ἐθεολόγησε κατά τάς τῶν πρό αὐτοῦ Ἁγίων "θεοπνεύστους θεολογίας καί τό εὐσεβές τῆς Ἐκκλησίας φρόνημα" καί πολέμησε τόν ὀρθολογισμό τοῦ 14ου αἰῶνος, διαφυλάξας τήν ὀρθόδοξη Πίστη ἀπό τά δύο ἄκρα, τόν ἀγνωστικισμό καί τόν πανθεϊσμό. Ἀνέπτυξε τήν ἀλήθεια τῆς ἀδιαιρέτου διαιρέσεως (διακρίσεως) οὐσίας καί ἐνεργείας στόν Θεό, διακηρύττων τό ἀμέθεκτον τῆς οὐσίας καί τό μεθεκτόν τῶν Θείων ἐνεργειῶν, πού, ὅπως καί ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ, εἶναι ἄκτιστες.

Ὡς μέγας ἡσυχαστής ὁ ἴδιος, βρῆκε τήν πράξη τῆς ἀσκήσεως καί τῆς ἐφαρμογῆς τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ "εἰς θεωρίας ἐπίβασιν". Δηλαδή, διά τῆς καθάρσεως καί τῆς ἀσκήσεως ἥλκυσε τήν Θεία Χάρη, ἐφωτίσθη, "εἶδε" τόν Θεό καί ἔγινε ὁ ἴδιος θεός κατά χάριν, γνωρίσας ἐξ ἐμπειρίας πλέον τό μεθεκτόν τῶν ἀκτίστων ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ. Ἐκήρυξε λοιπόν, ὅ,τι ἐβίωσε καί ἔτσι πολεμώντας ὅσους ἀμφισβητοῦσαν τήν ἀλήθεια, ὅπως ὁ Καλαβρός Βαρλαάμ καί ὁ Ἀκίνδυνος, συνετέλεσε στόν θρίαμβο τῆς Ὀρθοδοξίας στήν ἐποχή του.

Γι' αὐτό καί στό Συνοδικό τῆς Ὀρθοδοξίας περιελήφθησαν:

α) Ἡ διδασκαλία του γιά τήν διάκριση οὐσίας καί ἐνεργειῶν στόν Θεό καί περί τοῦ ἀκτίστου Θείου Φωτός,

β) Τά τρίς "αἰωνία ἡ μνήμη" γιά τόν Ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ γιά τή συμβολή του στήν ἐπικράτηση τῆς Ὀρθοδόξου  διδασκαλίας καί

γ) Τά τρίς "ἀνάθεμα" κατ' ὄνομα τῶν αἱρετικῶν τοῦ 14ου αἰῶνος ἀντιπάλων του (Βαρλαάμ, Ἀκινδύνου κλπ.)

Κατά τόν Ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ ὁ κεντρικός ἄξονας τῆς Ὀρθοδοξίας δέν εἶναι μόνον ἡ Γραφή, τά συγγράμματα τῶν Πατέρων καί οἱ Τοπικές καί Οἰκουμενικές Σύνοδοι, ἀλλά κυρίως ἡ παράδοση τῆς ἐμπειρίας τῆς θεωρίας (Θεώσεως) ἀπό τή μία γενεά στήν ἄλλη, πού εἶναι καί ὁ μόνος σκοπός τῆς μυστηριακῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ διακοπή τῆς παραδόσεως αὐτῆς ὁδηγεῖ ἀργά ἤ γρήγορα στήν ἐγκατάλειψη τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως καί τήν ἀντικατάσταση ἤ ὑποκατάστασή της ἀπό τόν στοχασμό καί τόν δογματισμό, χωρίς κατανόηση τῶν θεμελίων του.

Εἶναι πολύ σημαντικό γιά τήν ἐποχή μας καί γιά τούς νέους ἀνθρώπους, πού ἀσχολοῦνται κατά πλειοψηφία μέ τίς θετικές ἐπιστῆμες, τό ὅτι κατά τόν Ἅγιο Γρηγόριο, ὅπως καί ὅλους τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ἡ αὐθεντία τῆς Ἐκκλησίας, καί αὐτό εἶναι τό ζητούμενο ὅταν κάθε φορά πού ὑπάρχει πρόβλημα ἤ κρίση τίθεται τό θέμα περί τοῦ τί ἐκφράζει αὐθεντικά τήν Ἐκκλησία, δέν ταυτίζεται οὔτε μέ τήν Ἁγία Γραφή, οὔτε μέ τίς Οἰκουμενικές Συνόδους, ἀλλά μέ τήν ἐμπειρία τοῦ φωτισμοῦ καί τῆς θεώσεως τῶν Προφητῶν, Ἀποστόλων καί Πατέρων πού ἐκφράζουν ἡ Ἁγία Γραφή καί οἱ Οἰκουμενικές Σύνοδοι.

Δηλαδή, στά θεμέλια τῆς Πατερικῆς ἀντιλήψεως περί αὐθεντίας εἶναι ὅπως καί σ' ἐκεῖνα τῶν θετικῶν ἐπιστημῶν ἡ ἐμπειρική ἐξακρίβωση τῆς πραγματικότητος! Ἡ αὐθεντία σχετίζεται καί πηγάζει ἀπό τήν ἐμπειρική γνώση καί ὄχι ἀπό τόν ἀνεξέλεγκτο στοχασμό καί τίς προσωπικές ἐκτιμήσεις οἱουδήποτε θεολόγου ἤ μή, Κληρικοῦ ἤ λαϊκοῦ. Ἡ Ὀρθοδοξία δέν εἶναι λόγια καί θεωρίες τῶν θεολόγων πού δέν ἔχουν προσωπική ἐμπειρία τοῦ φωτισμοῦ καί τῆς θεώσεως καί πού δέν δίνουν σημασία εἰς ἐκείνους πού ἔχουν τήν ἐμπειρία αὐτή. Ἡ Ὀρθοδοξία εἶναι βίωμα, εἶναι γνώση τῆς ἀληθείας, εἶναι τρόπος θεραπείας τῆς προσωπικότητος τοῦ ἀνθρώπου.

Πρέπει κανείς νά μελετήσει τά συγγράμματα τοῦ Ἁγίου καί νά ἐντρυφήσει σέ αὐτά, γιά νά κατανοήσει τή μεγάλη σημασία τῆς προσφορᾶς του στήν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, σέ ὅλους μας καί σέ κάθε πιστό ξεχωριστά. Γιά νά κατανοήσει γιατί ἡ διδασκαλία τοῦ Ἁγίου θεωρεῖται κλειδί κατανοήσεως ὁλοκλήρου τῆς Ὀρθοδόξου διδασκαλίας, τήν ὁποίαν αὐτός ἀνακεφαλαίωσε καί ἀνανέωσε, ὑπό τήν ἔννοια τῆς ἐπαναφορᾶς της στό προσκήνιο τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς καί στάσεως, ἔναντι νεωτέρων πλανῶν καί προσπαθειῶν ἀλλοιώσεώς της.

Φοβοῦμαι ὅτι, ἴσως, ὁρισμένα ἤ πολλά ἀπό ὅσα ἀναφέρονται ἐδῶ ἀκούγονται βαρειά στά αὐτιά μας ἤ καί περιττά σέ ἐπίπεδο πρακτικοῦ ἐνδιαφέροντος, τοῦ νά ἀγωνιζώμεθα δηλαδή ὑπέρ τῆς Ὀρθοδοξίας καί νά ζοῦμε ὅπως ὁ Θεός θέλει. Ἴσως, νά σκεφθεῖτε ὅτι δέν εἴμαστε θεολόγοι καί ἑπομένως σέ τί μποροῦν νά μᾶς ὠφελήσουν ὅλα αὐτά. Εἴμαστε μήπως ὑποχρεωμένοι νά τά γνωρίζουμε;

Ναί, ἀγαπητοί μου! Καί ἐσεῖς εἶστε ὑποχρεωμένοι νά τά γνωρίζετε, κι ἐμεῖς μέ τήν εὐλογία τῆς Ἐκκλησίας εἴμαστε ὑποχρεωμένοι νά τά ἀναφέρουμε καί νά τά ἐξηγοῦμε, τό κατά δύναμιν. Εἶναι μάλιστα χαρακτηριστικό ὅτι ὁ Ἄγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ὀνομάζει τρίτο εἶδος ἀθεΐας καί "ἀνευλαβή εὐλάβεια" τό νά παραιτεῖται (δηλαδή νά ἀποφεύγει) κάποιος νά ἀναφέρεται στά περί Θεοῦ δόγματα, προτιμώντας πράγματα ἁπλά καί κατανοητά στούς πολλούς, πού ὅμως δέν μᾶς ὁδηγοῦν καί δέν μᾶς ἀναβιβάζουν στό ὕψος τῆς Θείας γνώσεως.

Ἐξάλλου τό εἰδικό θέμα τῆς σημερινῆς ὁμιλίας μας, μᾶς ἀπασχολεῖ πιστεύω ὅλους. Ποιά εἶναι ἡ άληθής εὐσέβεια; Τί εἶναι; Καί, βεβαίως, τί δέν μπορεῖ νά εἶναι ἀληθής εὐσέβεια καί ἅρα πρέπει νά τό ἀποφεύγουμε γιά νά μήν εἴμεθα κατ' ὄνομα εὐσεβεῖς, ἐν τοῖς πράγμασι δέ, μή γένοιτο, ἀσεβεῖς. Καί, ἐφ' ὅσον ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς εἶναι, καί ὄντως εἶναι, μέγας Πατήρ καί θεολόγος τῆς Ἐκκλησίας, τοῦ ὁποίου ἡ διδασκαλία ἀποτελεῖ τρόπον τινά ἀνακεφαλαίωση τῆς διδασκαλίας ὅλων τῶν πρό αὐτοῦ Ἁγίων Πατέρων, ἀξίζει νά ἀκούσουμε καί νά προσέξουμε τί αὐτός θεωρεῖ ὡς ἀληθινή εὐσέβεια καί γιατί.

Ἀληθής εὐσέβεια, λοιπόν, κατά τόν Ἅγιο Γρηγόριο Παλαμᾶ εἶναι ἡ ἀποδοχή ὅλων ὅσων οἱ Ἅγιοι Πατέρες μᾶς ἐδίδαξαν καί μᾶς παρέδωσαν. Συγκεκριμένα ἐπ' αὐτοῦ ὁ Ἅγιος ἀναφέρει: «Ἐπειδή ὁ Κύριος λέγει ὁ ἀθετῶν ὑμᾶς ἐμέ ἀθετεῖ, ὁ δέ ἀθετῶν ἐμέ ἀθετεῖ τόν ἀποστείλαντά με», εἶναι εὔλογο ὅτι ἀληθινή εὐσέβεια εἶναι τοῦτο, τό νά μήν ἔρχεται κανείς εἰς φιλονεικία μέ τούς Θεοφόρους Πατέρες. Νά μήν ἀμφισβητεῖ ὅσα ἐκεῖνοι ἐκήρυξαν καί παρέδωκαν στήν Ἐκκλησία. Διότι, «οἱ θεολογίες τῶν Ἁγίων εἶναι ὅρος καί χάρακας ἀληθοῦς θεοσεβείας καί ἑκάστη ἐξ αὐτῶν συμπληρώνει τόν φράκτη τρόπον τινά καί τό περιτείχισμα τῆς εὐσεβείας, ἄν ἀφαιρέσει δέ κανείς μίαν αὐτῶν ἀπό ἐκεῖ θά εἰσορμήση ὁ πολύς ἐσμός τῆς κακονοίας τῶν αἱρετικῶν».

Καί ἀλλοῦ, ὁ Ἅγιος ἀναφέρει: «Τό ὅτι ὀρθῶς πιστεύουμε στόν Θεό δηλαδή καλῶς καί ἀσφαλῶς καί εὐσεβῶς φρονοῦμε γι' αύτόν ἀπό ποῦ προέρχεται ἡ ἀπόδειξη; Ἀπό τή συμφωνία πρός τούς Θεοφόρους Πατέρες μας». Γι' αὐτό ἄλλωστε τήν Κυριακή τῆς Ὀρθοδοξίας διετρανώσαμε τήν Πίστη μας ὅτι ὅπως ἐδίδαξαν οἱ Ἀπόστολοι, ὅπως παρέλαβε ἡ Ἐκκλησία, ὅπως ἐβράβευσεν ὀ Χριστός, ἔτσι κι ἐμεῖς φρονοῦμε, ἔτσι κηρύσσουμε καί αὐτή εἶναι ἡ Πίστη τῶν Ἀποστόλων, αὐτή εἶναι ἡ Πίστη τῶν Ὀρθοδόξων, αὐτή εἶναι ἡ Πίστη τῶν Πατέρων μας.

Κατά τόν Ἀπόστολο Ἰούδα ἡ Πίστη, πού εἶναι ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ καί ὄχι ἀνακάλυψη τοῦ ἀνθρώπου, παρεδόθη ἅπαξ, μία φορά καί γιά πάντα. Πότε; Τήν ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς. Καί σέ ποιούς; Στούς Ἁγίους. Ἑπομένως, ἡ πίστη εἶναι παράδοση, εἶναι κάτι πού μᾶς παραδόθηκε, εἶναι ἡ παράδοση τῶν Ἁγίων, ἀφοῦ ὁ Ἅγιος Θεός τήν παρέδωσε στούς φίλους Του, τούς Ἁγίους, καί ἐκεῖνοι τήν ἐκήρυξαν καί τήν ἐδίδαξαν ἤ καλύτερα τήν παρέδωσαν διά τῆς Ἐκκλησίας καί σέ ἐμᾶς.

Ἡ Πίστη αὐτή εἶναι ἡ Ὀρθοδοξία, τήν ὁποία ὅταν ὁμολογοῦμε καί ἀκολουθοῦμε εἴμεθα εὐσεβεῖς καί ὀρθόδοξοι Χριστιανοί καί τότε ἡ Ἐκκλησία μᾶς μνημονεύει καί εὔχεται ὑπέρ ἡμῶν "τῶν εὐσεβῶν καί ὀρθοδόξων Χριστιανῶν" διά νά μᾶς σκεπάζει ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ, νά μᾶς ἁγιάζει καί νά μᾶς καθοδηγεῖ πρός σωτηρίαν.

Γιατί, ὅμως, πρέπει νά συμφωνοῦμε σέ ὅλα ὅσα εἶπαν οἱ Ἅγιοι Πατέρες; Δέν εἶναι αὐτό ἤ μᾶλλον δέν ἀκούγεται σήμερα λίγο προκλητικό ἤ καί προσβλητικό τῆς ἐλευθερίας καί τῆς προσωπικότητος τοῦ ἀνθρώπου ἤ τοῦ προσώπου πού μᾶς χάρισε ὁ ἴδιος ὁ Θεός;

Ἄς ἀρχίσουμε λοιπόν, ἀπαντώντας σέ αὐτούς τούς συλλογισμούς, ἀπό τό θέμα τῆς ἐλευθερίας, γιά τήν ὁποία τόσος λόγος γίνεται στήν ἐποχή μας. Ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός λέγει στό ἱερό Εὐαγγέλιό Του ὅτι ἐγώ σᾶς ἐλευθέρωσα καί γι' αὐτό μήν ἀνέχεσθε κανέναν ἄλλο ζυγό δουλείας, ἐκτός ἀπό τόν δικό μου ζυγό πού εἶναι χρηστός καί τό φορτίο μου, πού εἶναι ἐλαφρύ. Ἀκόμη, ἀλλοῦ ἐπισημαίνει καί μᾶς καλεῖ νά γνωρίσουμε τήν ἀλήθεια καί ἐκείνη εἶναι πού θά μᾶς ἐλευθερώσει. «Γνώσεσθε τήν ἀλήθεια καί ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς», ἐνῶ ἀπεριφράστως ὀ ἴδιος δηλώνει περί Ἑαυτοῦ ὅτι «Ἐγώ εἰμί ἡ ὁδός καί η ἀλήθεια καί ἡ ζωή».

Νά, λοιπόν, ἡ ἄκρη τοῦ νήματος. Πραγματική ἐλευθερία εἶναι ἡ γνώση τῆς ἀληθείας. Ἀλήθεια εἶναι ο ἴδιος ὁ Χριστός, περί τοῦ ὁποίου ἤ μᾶλλον τόν ὁποῖον ἐκήρυξαν οἱ Ἀπόστολοι καί οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας. Καί ναί μέν, οἱ Ἀπόστολοι εἶδαν τόν Χριστό, μαθήτευσαν σ' Αὐτόν καί μαρτύρησαν γι' Αὐτόν, ἀλλά καί οἱ Πατέρες ὄχι θεωρητικά, ὄχι φιλοσοφικά, ὄχι μεταφορικά, ὄχι συναισθηματικά, ἀλλά πραγματικά εἶδαν τόν Χριστό καί ἑνώθηκαν μέ Αὐτόν, ὅταν ἔφθασαν στή Θέωση καί ἔγιναν κατά χάριν Χριστοί καί Θεοί. Καί γι' αὐτό δικαιοῦνται καί αὐτοί νά λέγουν, ὅπως καί οἱ Ἀπόστολοι, "ὅν ἑωράκαμεν" "τοῦτον καταγγέλομεν ἡμῖν"!

Διότι καί οἱ Ἅγιοι ὅλων τῶν ἐποχῶν παρέλαβον, ὅπως καί οἱ Ἅγιοι Ἀπόστολοι, τήν ἡμέρα τῆς Πντηκοστῆς τήν Ἀλήθεια, καί μάλιστα πᾶσαν τήν Ἀλήθεια, ζήσαντες κατά τήν ἐμπειρία τῆς θεώσεως τήν ἴδια ἐμπειρία τῆς Πεντηκοστῆς, πού εἶναι ὁ ἀνώτατος βαθμός πνευματικῆς ἐμπειρίας καί τελειώσεως πού μπορεῖ νά ἀποκτήσει ὁ ἄνθρωπος σέ αὐτή τήν ζωή.

Ὅπως δέ οἱ Ἅγιοι Ἀπόστολοι ἔγιναν φορεῖς τῆς θείας Ἀποκαλύψεως καί κατεστάθησαν φορεῖς τοῦ ἐπιφοιτήσαντος σ' αὐτούς Ἁγίου Πνεύματος, ἔτσι καί οἱ Ἅγιοι Πατέρες ὑπῆρξαν καί εἶναι ὄργανα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, διότι ἀπέκτησαν Αὐτό διά τῆς πίστεως, τῆς ἀσκήσεως καί τῆς ἐφαρμογῆς τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ, διελθόντες ὅλα τά στάδια τῆς πνευματικῆς τελειώσεως τοῦ ἀνθρώπου, ὅπως σαφῶς τά προσδιορίζει ὁ μέγας Παλαμᾶς, δηλαδή τήν κάθαρση, τόν φωτισμό καί τήν θέωση ἐν τῆ παρούσῃ ζωῆ. Τό Ἅγιο Πνεῦμα δέ, τούς ἐφώτισε καί τούς ἐκίνησε, ἀφοῦ ἐνοικοῦσε σέ αὐτούς, νά διατυπώσουν τά δόγματα τῆς Πίστεως μέ ἀφορμές πάντοτε τίς προκλήσεις καί προσπάθειες ὅσων βάσει τοῦ ἰδίου θελήματος καί τῶν ἀνθρωπίνων στοχασμῶν καί ὄχι βάσει τῆς ἐμπειρίας τῶν Ἀγίων, ἐπιχειροῦσαν νά ψηλαφίσουν καί γνωρίσουν τά θεῖα.

Ἡ παρουσία τῶν Ἀγίων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας ὑπῆρξε καί εἶναι ἡ ζωντανή συνέχεια τῆς Πεντηκοστῆς μέσα στήν ἱστορία καί ἡ ἀπόδειξη ὅτι ὁ Θεός δέν ἀφήνει τόν ἑαυτόν Του ἀμάρτυρο ἀνάμεσα στούς ἀνθρώπους.

Γιά ὅλους ἐμᾶς, οἱ Ἅγιοι Πατέρες εἶναι "ἐπιστολή Χριστοῦ" πρός ἡμᾶς γιά τή σωτηρία μας. Ἡ ἀνάγνωση δέ αὐτῆς καί ἡ ἀποδοχή της δέν εἶναι ἁπλῶς θέμα σεβασμοῦ καί ἐκτιμήσεως τῆς προσφορᾶς των, ἀλλά εἶναι θέμα ἀποδοχῆς καί γνώσεως τοῦ θελήματος τοῦ Θεοῦ, τά ὁποῖα ἡ ζωή καί ἡ διδασκαλία τους προσφέρουν καί ἐκφράζουν. Ἡ ἀποδοχή καί συμφωνία ὄσων οἱ Ἅγιοι Πατέρες διδάσκουν εἶναι ἡ ἀσφάλεια ὅτι ἀκολουθοῦμε αὐτό πού ἐκήρυξαν οἱ Ἀπόστολοι, αὐτό πού παρέδωσε ὁ ἴδιος ὁ Χριστός.

Γι' αύτό, γιά τήν Ἐκκλησία ἡ προσφυγή στούς Πατέρες εἶναι καί πρέπει νά εἶναι πάντοτε ἡ σταθερή καί ἐπιβεβλημένη πρακτική. Γιά νά ἀντιμετωπισθεῖ μία αἵρεση ἤ πλάνη ἤ καινοτομία; Προσφυγή στούς Πατέρες! πού μακάρι νά εἶναι καί μεταξύ μας, δηλαδή ζωντανοί. Γιά νά διακηρυχθεῖ τί πιστεύει ἡ Ἐκκλησία; Προσφυγή στούς Πατέρες! Γιά νά κριθεῖ τί πρέπει νά ἐνεργήσει ἡ Ἐκκλησία; Προσφυγή στούς Πατέρες! Διότι ἐκεῖ, στούς Πατέρες δέν ὑπάρχει κίνδυνος νά ὁδηγηθοῦμε σέ σύγχυση ἤ ἀδιέξοδο. Διότι, οἱ πολλοί Πατέρες δέν ἔχουν ὅπως συμβαίνει μέ ἐμᾶς, πολλές καί διαφορετικές ἀπόψεις καί δή ἐπί θεμάτων Πίστεως.

Ὡς ἐξ ἑνός Πνεύματος αὐγασθέντες καί τῆς αὐτῆς Θείας ἐμπειρίας μέτοχοι γενόμενοι οἱ Ἅγιοι Πατέρες, ὅπως ἐπισημαίνει ὁ Ἅγιος, «τά αὐτά φρονοῦσιν ἀλλήλοις καί εἰς οὐδέν διαφέρουσι». Ἑπόμενοι, λοιπόν, τῶν Ἁγίων Πατέρων καί ἀκολουθοῦντες τοῖς ἴχνεσιν αὐτῶν συνεχίζουμε πράγματι τήν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας καί τήν διαφυλάσσουμε χωρίς διακοπή καί προσβολή ἤ ἀλλοίωση.

Ὅταν ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς λέγει ὅτι, ἀληθής εὐσέβεια εἶναι ἡ μή ἀμφισβήτηση ὅσων διδάσκουν οἱ Ἅγιοι Πατέρες, κατ' οὐσίαν μᾶς ἐπισημαίνει ὅτι ἐφ' ὄσον ἡ Πατερική θεολογία βασίζεται ἐπί τῆς ἐμπειρίας τῆς θεώσεως, ἡ ἀμφισβήτηση τῆς Πατερικῆς διδασκαλίας σημαίνει αὐτομάτως ἀμφισβήτηση αὐτῆς ταύτης τῆς ἐμπειρίας τῶν Ἀγίων καί κατ' ἐπέκτασιν τοῦ Ἀγίου Πνεύματος πού ἀποτελεῖ τό θεμέλιο καί τήν πηγή τῆς ἐκκλησιαστικῆς αὐθεντίας.

Γι' αὐτό καί μᾶς προτρέπει νά ἀποφεύγωμε ὅσους δέν παραδέχονται τίς Πατερικές διδασκαλίες καί ἐπιχειροῦν νά εἰσαγάγουν τά ἀντίθετα μόνοι τους. Νά τούς ἀποφεύγουμε, λέγει ὁ Ἅγιος, περισσότερο ἀπ' ὅσο φεύγει κανείς ἀπό φίδι. Διότι, τό μέν φίδι, ὅταν μᾶς δαγκώσει, θανατώνει πρόσκαιρα τό σῶμα χωρίζοντάς το ἀπό τήν ἀθάνατη ψυχή. Ἐκεῖνοι ὅμως, πιάνοντας μέ τά δόντια τήν ἴδια τήν ψυχή, τήν χωρίζουν ἀπό τόν Θεό πού αὐτό συνιστᾶ τόν αἰώνιο θάνατό της. Καί καταλήγει, σέ σχετικό λόγο του, "νά ἀποφεύγουμε αὐτοῦ τοῦ εἴδους τούς ἀνθρώπους μέ κάθε τρόπο καί, ἀντιθέτως, νά προσεγγίζουμε τούς διδάσκοντες τά εὐσεβή καί σωτήρια, διότι αὐτοί συμφωνοῦν μέ τίς Πατερικές παραδόσεις".

Ὅλα, ὅμως, αὐτά πού ἀναφέραμε θά εἶναι πραγματικά ὠφέλιμα ὅταν καί ἐπί πρακτικοῦ πεδίου ἀναλογισθοῦμε πῶς αὐτά μποροῦν νά ἐφαρμοσθοῦν καί λειτουργήσουν.

Μέ τή χάρη καί τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ, ὡς μέλη τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μένουμε μακράν τῆς μεγάλης ἀσεβείας τῆς ἐποχῆς μας, τοῦ Οἰκουμενισμοῦ, ὁ ὁποῖος σαφέστατα ἀμφισβητεῖ τή διδασκαλία τῶν Ἁγίων Πατέρων, ἀφοῦ καταπατᾶ καί περιφρονεῖ τίς παραδόσεις, ἀφοῦ ἀμνηστεύει τίς αἱρέσεις, ἀφοῦ ἐπιδιώκει τήν ἄνευ ὅρων ἕνωση μέ τούς αἱρετικούς καί προσβάλλει ἤ μᾶλλον πολεμᾶ τήν Πίστη στήν Ὀρθοδοξία, ὡς τήν μοναδική Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ.

Αὐτό εἶναι πολύ σπουδαῖο, ἀλλά δέν εἶναι μόνο αὐτό. Διότι, κατά καιρούς, καί ἐντός τῆς Ἐκκλησίας ἐμφανίζονται προβλήματα καί θέματα, τά ὁποῖα μᾶς ταράσσουν καί μᾶς δοκιμάζουν, εἴτε συνδέονται ἄμεσα, εἴτε ἔμμεσα μέ τήν πίστη.

Γι' αὐτό χρειάζεται νά εἴμεθα σέ πνευματική ἐπαγρύπνηση καί νά δοκιμάζουμε διαρκῶς τόν ἑαυτόν μας, ἐάν εἴμεθα ὅπως πρέπει ἐν τῆ Πίστει, κατά τόν Ἀπόστολον. Εἶναι δέ εὐχῆς ἔργον νά χρησιμοποιοῦμε ὡς κριτήριο τή διδασκαλία τοῦ Ἀγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ καί μέ ἕνα λόγο νά ἀποφεύγουμε, ὡς ἀπό πυρός καί ἀπό ὄφεως, κάθε τί πού ἀμφισβητεῖ τήν Παράδοση καί τή διδασκαλία τῶν Ἁγίων Πατέρων.

Πρός τοῦτο θά χρειαστεῖ νά μάθουμε, ἄν δέν τό πράττουμε ἤδη, νά ἐνδιαφερώμεθα περισσότερο ἀπ' ὅλα ὄχι γιά τό τί λέει ὁ ἕνας ἤ ὁ ἄλλος, ἀλλά ποιός συμφωνεῖ καί ποιός διαφωνεῖ ἤ ἀντιφέρεται πρός τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, καί, ἀναλόγως, νά συμφωνοῦμε ἤ διαφωνοῦμε μαζί του.

Σέ κάθε δοκιμασία ἤ κρίση, ἄν θέλετε, πού ἐπηρεάζει τό πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας καί φαίνεται ὅτι δέν ἔχει πλήρως ξεπεραστεῖ ἤ ἀντιμετωπιστεῖ, ἔρχεται στήν ἐπιφάνεια αὐτό τό πρόβλημα. Γίνεται συνήθως μεγάλη καί ἐν πολλοῖς ἀποπροσανατολιστική συζήτηση περί τοῦ τί λέγει ὁ ἕνας ἤ ὁ ἄλλος καί μικρό ἐνδιαφέρον δίνεται ἤ ὑπάρχει προκλητική ἀδιαφορία γιά τό τί λέγουν οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας γιά τά οὐσιαστικά σημεῖα καί ζητήματα πού πρέπει νά μᾶς ἀπασχολοῦν.

Κάποιοι ἐνδεχομένως νά ἐπισημάνουν ὅτι ἐνίοτε τά θέματα δέν ἀφοροῦν ἀμέσως σέ θέματα Πίστεως, σέ δογματικά, ὅπως λέμε, θέματα, καί ἑπομένως ποιός ὁ λόγος τῆς προσφυγῆς στούς Πατέρες ἤ ποιά ἡ δυνατότητα νά βρεθοῦν συγκεκριμένες ἀπαντήσεις καί λύσεις. Καί ὅμως, ἡ προσφυγή στούς Πατέρες εἶναι πάντοτε ὠφέλιμη, διότι κάθε σύγχυση ἤ δοκιμασία φανερώνει κάποιο μικρό ἤ μεγαλύτερο ζήτημα ἀπομακρύνσεώς μας ἀπό τήν Πίστη καί τήν Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας. Ἄλλωστε ἀκόμη καί ὅταν περί παθῶν, παρανομιῶν, ἀντικανονικοτήτων καί πονηριῶν ὁ λόγος καί τά προβλήματα, ἀκόμη καί τότε χρειάζεται ἡ ἐπιβεβαίωση τῆς Πίστεώς μας καί τῆς ταυτότητός μας πρός τήν Παράδοση καί διδασκαλία τῶν Πατέρων, διότι ἡ πνευματικότητα καί ἡ πίστη εἶναι συγκοινωνοῦντα δοχεῖα καί ἀλληλοεπηρεαζόμενα πεδία. Ὅπως σοφῶς ἐπισημαίνει ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, τά πονηρά πάθη καί τά δυσσεβή δόγματα ἀλληλοεισάγονται, πραγματοποιούμενα λόγῳ τῆς δικαίας ἐγκαταλείψεως τοῦ Θεοῦ!

Ἐφ' ὅσον ἀκολουθοῦμε τήν Παράδοση ὀφείλουμε ὅ,τι συμβαίνει νά τό ἀντιμετωπίζουμε με κριτήρια πατερικά καί ἐκκλησιαστικά, ὄχι κοσμικά, ὄχι προσωπικά, διότι τότε εἶναι βέβαιο ὅτι θά παρασυρθοῦμε καί δέν θά διακρίνουμε τό ὀρθό ἀπό τό λάθος. Προβλήματα καί σύγχυση πάντοτε ὑπῆρχαν καί θά ὑπάρχουν, ἄλλοτε περισσότερο καί ἄλλοτε λιγότερο ἔντονα. Σημασία ἔχει ἐμεῖς νά μήν κλονιστοῦμε καί κρίνουμε τήν κατ' ὄψιν κρίση καί ὄχι τήν δικαία. Πέρα ἀπό προσωπικές συμπάθειες καί ἀντιπάθειες ἤ προσωπικές ἀδυναμίες, πού οὕτως ἤ ἄλλως εἶναι ἐπισφαλεῖς, ἄς ὑψώσουμε πάνω ἀπ' ὅλα τήν πίστη, διότι αὐτή πρέπει νά μᾶς ἑνώνει, αὐτή νά μᾶς σώζει καί διασώζει ὡς πρόσωπα καί μέλη τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ.

Τί πρέπει, λοιπόν, νά πράξωμε καί τί νά διακρίνωμε μέσα στή σύγχυση πού ἐπικρατεῖ ἤ μᾶλλον "φροντίζουν" ὁρισμένοι νά ἐπικρατεῖ; Πρέπει νά πράξωμε ὅ,τι θά ἔπρατταν στή θέση μας οἱ Ἅγιοι καί ὅ,τι μᾶς συμβουλεύουν οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας. Δηλαδή, νά μείνουμε μακρυά ἀπό ὅσους καινοτομοῦν περί τήν Πίστη καί περί τό ἦθος τῆς Ἐκκλησίας. Διότι καί πάλι ἡ Πίστη εἶναι τό κινδυνευόμενο, τουλάχιστον σέ ὅ,τι μᾶς ἀφορᾶ.

Θά πρέπει νά προσέχουμε ἰδιαιτέρως νά μήν άλλοιωθοῦν τά κριτήρια τῆς πίστεώς μας. Ἄς θυμηθοῦμε ὅτι ὁ Βαρλαάμ ἀρχικῶς ἦταν κατά τῶν Λατινικῶν πλανῶν και καινοτομιῶν, ὅπως εἶναι τό Filioque, ἀλλά ὑπεστήριζε ὅτι τά θέματα τῆς πίστεως εἶναι λεπτά καί ὑψηλά καί δέν μποροῦμε ἐμεῖς νά ὑπεισέλθουμε σέ αὐτά καί νά τά γνωρίζουμε ἐπακριβῶς. Ἐδῶ, ὅμως, ἀκριβῶς, βρῆκε ἀντιμέτωπο τόν Ἅγιο Γρηγόριο, ὀ ὁποῖος ἐτόνισε ὅτι ἐπειδή ἀκριβῶς εἶναι ὑψηλά καί λεπτά ὀφείλουμε νά γνωρίζουμε τί ἀκριβῶς διδάσκει ἡ Ἐκκλησία περί αὐτῶν γιά νά μήν ἐκπίπτουμε τῆς Ἀληθείας, εἴτε θεωρώντας τήν ἀλήθεια ὡς ψεῦδος, εἴτε ἐκλαμβάνοντας τό ψεῦδος ὡς ἀλήθεια. Διότι, ὁ διάβολος, ὅπως ἐπισημαίνει ό θεῖος Παλαμᾶς, βάζει σε κάθε ψευδοδοξία ἕνα προσωπεῖο ἀληθείας γιά νά ἐξαπατᾶ τούς πιστούς, καθώς (ἐπίσης ἐπισημαίνει) ὅτι ἀλήθεια καί ψεῦδος γειτνιάζουν μέ διπλό τόν παραπάνω κίνδυνο.

Τό μόνο, λοιπόν, πού σώζει σ' αύτή τήν περίπτωση εἶναι ἡ ἐμμονή σέ ὅσα οἱ Πατέρες εἶπαν, κατά τόν θεῖο Μάξιμο τόν Ὁμολογητή, "ἐμόν μέν οὐδέν ἐρῶ παντελῶς, ὅ δέ παρά τῶν Πατέρων ἐδιδάχθην φημί". Ἄλλωστε, φανερά ἔκπτωση πίστεως καί ὑπερηφανείας δέν εἶναι μόνον τό νά ἀφαιρεῖ κάποιος κάτι ἀπό τά παραδεδομένα και γεγραμμένα, ἀλλά καί τό νά ἐπεισάγει, ὅπως παρατηρεῖ ὁ Μέγας Βασίλειος, στήν Ἐκκλησία κάτι πού δέν ἔχει γραφεῖ καί παραδοθεῖ σέ Αὐτήν ἀπό τούς Ἁγίους.

Τόν Ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ ἡ Ἐκκλησία τόν ἀνεγνώρισε ὡς Ἅγιο μόλις 9 ἔτη μετά τήν Κοίμησή του. Κι ἐμεῖς σήμερα, χωρίς καμμία ἀμφιβολία τόν τιμοῦμε ὡς μέγα καί θαυματουργό Πατέρα τῆς Ἐκκλησίας. Δέν πρέπει, ὅμως νά ξεχνοῦμε ὅτι ἐκατηγορήθη ἐν ὅσω ζοῦσε ὡς πλάνος, βλάσφημος, ἀπατεών, κακόδοξος καί αἱρετικός, κατηγορίες τίς ὁποῖες κάποιοι, ἀκόμη καί μεταξύ τῶν πιστῶν, τίς πίστευσαν ἐλαφρᾶ τῆ καρδίᾳ.

Ὁ Ἅγιος φυλακίστηκε, ἐξορίστηκε και καταδικάστηκε ἀκόμη καί Συνοδικῶς (καθαιρέθηκε). Βεβαίως, τελικῶς δικαιώθηκε. Ὁ ἴδιος, ὅμως, οὔτε ἐπί στιγμή δέν ταλαντεύθηκε στήν πίστη του καί τή θέλησή του να ἀγωνισθεῖ χωρίς συμβιβασμούς ὑπέρ τῆς Ὀρθοδοξίας, πρός δόξαν Θεοῦ. Ὁ Ἅγιος δέν πολέμησε πρόσωπα, οὔτε κατεδίωξε ἀνθρώπους, οὔτε πολύ περισσότερο κατηγόρησε ἤ συκοφάντησε οὐδένα. Ὁ Ἅγιος καταπολέμησε τήν πλάνη καί τήν κακοδοξία καί ἀπέδειξε τήν όρθότητα τῶν θέσεών του, ἐπικαλούμενος τούς πρό αὐτοῦ Ἁγίους Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας.

Αὐτό τό παράδειγμα πρέπει νά ἀκολουθήσουμε κι ἐμεῖς. Παντοῦ καί πάντοτε νά ἔχουμε ὡς κριτήριο τῶν λόγων καί τῶν πράξεών μας τήν Πατερική διδασκαλία καί νά βαδίζουμε "κατά τάς τῶν ἁγίων θεοπνεύστους θεολογίας καί τό τῆς ἐκκλησίας εὐσεβές φρόνημα". Αὐτό θά μᾶς καταστήσει ὄχι μόνο κατ' ὄνομα ὀρθοδόξους, ἀλλά πραγματικά εὐσεβεῖς ἀνθρώπους, τῶν ὁποίων ἡ ζωή θά ἀκτινοβολεῖ τό φῶς καί θά ἀποπνέει τό ἄρωμα τῆς Ὀρθοδοξίας, ἡ δέ μαρτυρία μας θά εἶναι σεβαστή σέ ἐχθρούς καί φίλους, λόγῳ τοῦ ὅτι θά στηρίζεται στή μοναδική αὐθεντία τῆς Ἐκκλησίας πού εἶναι ἡ έμπειρία τῶν Ἁγίων Της.

Ἅγιε Γρηγόριε, προσκυνοῦντες νοερῶς τό σκήνωμά σου ὡς κατοικητήριο τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί ὡς μία ζῶσα πηγή ἁγιασμοῦ, σέ παρακαλοῦμε ἐν μέσῃ Ἐκκλησίᾳ, Κλῆρος καί λαός, "ὁ τῆς ὀρθῆς πίστεως γενναῖος ἀγωνιστής, ὁ συγκακοπαθήσας ὡς καλός στρατιώτης Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ καί τῶ στρατολογήσαντι ἀρέσας, ἀγωνίζου καί νῦν ὑπέρ τῆς Ἐκκλησίας τόν καλόν ἀγῶνα διατηρῶν αὐτῆ τῶν σῶν δογμάτων ἀσάλευτον τήν κρηπίδα"! Ἀμήν.

---

[1] Ὁμιλία ἐκφωνηθεῖσα τήν Β΄ Κυριακή τῶν Νηστειῶν (Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ) τοῦ 2003 στόν Ἱ. Ναό Ἁγίου Ἰωάννου Χρυσοστόμου-Ἁγίας Μαρίνης, Πολίχνης Θεσσαλονίκης.

ΑΓΙΑ ΚΑΡΑ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

ΙΕΡΑ ΛΕΙΨΑΝΟΘΗΚΗ ΣΚΗΝΩΜΑΤΟΣ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΕΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚῌ